OSMANLI DÖNEMİ BAZI VAKFİYELERİN HAYIR ŞARTLARINDAN DAMLALAR !
Türk kültürüne 55 yıl hizmet eden rahmetli dostum Dr. Mehmet Önder'in aziz hatırasına
Sadi BAYRAM
Osmanlı İmparatorluğunu 622 sene üç kıt'ada ayakta kalmasının sebepleri arasında merkezi idareden kaçarak, mahalli idareye önem vermesi, bu arada Devletin de fütühatla uğraşması ve büyük konulara eğilmesi, diğer yandan islâmiyette sosyal patlamaları önlemek amacıyla mali durumu yetersiz fakir vatandaşlara vakıf yolu ile yardım elini uzatmasıdır. Aslına vakıflar din, dil, ırk farkı gözetmeksizin gelip-geçen yolculara ( üç gün ) imârethanelerde sıcak yemek verir, hastaları darüşşifalarda tedavi eder, tabhanelerde dinlenmelerini sağlar, medreselerde de eğitirdi.
Beden temizliği için hamamlar, ruh temizliği için camiler, beyin temizliği için de medreseler, ticaret için bedestenler, konaklama ihtiyaçları için kervansaraylar, tüccarların mallarını satmak için hanlar, delilerin tedavisi için bimarhaneler, hastalar için darüşşifalar, açlar için imârethaneler inşa ederek halkın refahını düşünmüşler, bu hizmetlerin devamı için şahsi mallarından gelir getirici servetler bırakmışlardır.
Padişah vezir, hanım sultan, laktan herhangi birinin, çeşitli şehirlerde bulunan vakıflardan bazılarının sosyal yardım şartlarından misaller vermek istiyoruz. Gönül ister ki Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü, vakıfların anayasası olan bu şartları elden geldiğince yerine getirsin¦
Fatih Sultan Mehmet Han'ın 875 H.(1470 M.) tarihli vakfiyesinde:
Yatağa düşmüş, evine doktor getirme imkanı olmayan hastalara, başvurmaları halinde doktor gönderilmesi,
Hastanede ölenlerin cenaze masraflarını karşılamak üzere her gün beş akçe bir fonda biriktirilmesi,
İmârete gelen misafirler, görevliler tarafından güler yüzle karşılanıp, misafir olarak kalmak isteyenler, üç günden çok olmamak üzere misafir edilip, yeme-içme ihtiyaçlarının karşılanması,
İmâretten, dul kalmış saliha hanımlar için yemek verilip, namus ve iffetlerinin muhafaza edilmesi.
Yavuz Sultan Selim Han'ın 947 H.(1540 M.) tarihli vakfiyesinde:
Her gün iyi cins undan 100 ekmek pişirilip fakir halka dağıtılması.
Sultan III.Murad Han'ın annesi Nurbanu Valide Sultan'ın 990 H.(1582 M.) tarihli vakfiyesinde:
Hastanede görev yapacak hastabakıcı, temizlikçi, bekçi gibi görevlilerin yanında, hastalara namaz kıldırabilecek bir imam tayin edilmesi ve bu imama yardımcı olacak, namaz vakitlerinde hoş seda ile ezan okuyup insanları Allah'a ibadete çağıracak bir müezzin tayin edilmesi,
Kendini bilmez kişilerin duvarları karalayıp, kirletmesini engellemek ve yapılan karalamaları silmek için bir görevli tayin edilmesi,
Cuma, bayram ve mübarek gecelerde imarette her gün pişirilen yemeğe ilave olarak çeşidi bol yemekler pişirilip yoksullara dağıtılması ve yoksul-zengin ayırmaksızın imarete gelen misafirlere yedirilmesi.
Mehmet Beyoğlu Hacı Ahmet Paşa'nın 989 H.(1581 M.) tarihli vakfiyesinde:
Muharrem ayının 10. günü aşure pişirilerek fakirlere dağıtılması.
Sivas'ta "Daru'r Reha Vakfı "nın 1268 H. (1851 M.) tarihli vakfiyesinde:
Hastalık ve benzeri afet ve olaylar nedeni ile geçim sıkıntısına düşerek ihtiyaç ve zaruret içinde bulunan yoksulların, yetimlerin ve dul hanımların ihtiyaçlarının giderilmesi.
Amasya'da "Ahmet Efendi ibni Hasan Vakfının 1144 H.(1731 M.) tarihli vakfiyesinde:
Her sene Receb ayında 24 kilo helva pişirilip, yarısı Gökmedrese önünde,diğer yarısı da Halifet Gazi Medresesi önünde fakirlere dağıtılması.
Kara Çelebizade Mehmet Efendi Vakfı"nın 1026 H. ( 1617 M.) tarihli vakfi-yesinde:
Ramazan Bayramında yetim, müslüman çocuklara mevsim şartlarına göre elbise ve ayakkabı satın alınıp giydirilmesi.
618/1 No'lu defterin 29.sayfa 7. sırasında kayıtlı Abdullah oğlu Sinan Paşa Vakfının 917 H. (1511 M.) tarihli vakfiyesinde:
Hana gelen tüccardan başka misafirlere duruma göre bal, peynir ve pekmez ikram edilmesi, akşam vakti tüccar ve diğer misafirler için yemek verilmesi, kış günlerinde bir gün buğday çorbası, bir gün bulgur pilavı ve diğer bir gün de tarhana pişirilmesi, handa misafir olanlara odun verilmesi,
Yaz mevsiminde hana gelen misafirlere ise bir gün buğday çorbası, bir gün ürün çorbası
ve uygun mevsimlik sebze yemekleri pişirilmesi,
Handa misafirler için yaklaşık 40 kg .lık ekmek pişirilmesi,
Cuma ve bayram gecelerinde ekşili çorba ile biberli ürün aşı, Regaip, Berat ve Kadir
gecelerinde helva pişirilmesi,
Halkın ileri gelenleri, alimler ve eşraftan misafirler için senede yaklaşık 350 kg. sade yağ
sarf edilmesi.
581/2 Numaralı defterin 376 sayfa 374. sırasında kayıtlı İbrahim Bey Kızı Hatice Hatun Vakfı"nın 906 (1500 M.) tarihli vakfiyesinde:
Bursa'da Emir Buhari HazretIeri Türbesi civarında yetim çocukların okuması ve okutul
ması için yaptırdığı okulun her türlü masraflarının görülmesi.
572 Numaralı defterin 83. sayfasında kayıtlı, İstanbul'da "M.Said Efendi Vakfının
Vakflyesinde:
Ramazan ayında fakirlere verilmek ve yedirilmek üzere un, yağ, şeker, reçel, tuz, biber,
sebze, kahve mum, gaz, kömür, odun satın alınması.
527 nolu defter 52.slra 33. sayfasında kayıtlı İstanbul'da Aragözyan" Hacı
Kirkor Efendi Vakfı"nın Vakfiyesinde:
Yedikule haricinde Eski Ermeni Milleti Hastanesi kolundan olan yetimler yurdunda bulu
nan fakir ve zayıfların yeme ve giymeleri,
Diğer şartlar uygulanmazsa Ermenilerin fakirlerine sarf olunması.
Erzurum'da "Cennetzade Abdullah Edip Efendi Bin-i Mehmet Ragıp Efendi
Vakfın "nın Vakflyesinde:
Kurban Bayramında kurban kesilerek, vakıf ve vakfın ehl-i ıyalı için dağıtılması, yaptırdığı kaldırımların, köprünün tamirinin yapılması,
1965 numaralı defterin 3.sayfasında kayıtlı Gaziantep'de "Abdusselam Nasin
Vakfın" nın Vakflyesinde:
Her sene fazla gelirden vakfın tamiri, ısıtması, aydınlatması icra edildikten sonra 10 pamuk gömlek ve 10 donun (iç çamaşırı) nazırın seçtiği muhtaç fakirlere dağıtılması ve kalan gelirin yasal hak sahiplerine sarf edilmesi.
1965 numaralı defterin 15. sayfasında kayıtlı Balıkesir-Burhaniye Kazasında
Hacı Ummühan Hatun Vakfının Vakfiyesinde:
Belirtilen mevkide bulunan çamışırhanenin tamir ve ısıtılması.
602 numaralı defterin 114.sayfasında kayıtlı H.1316 (M.1908) tarihli Manisa'da "Çakıroğlu Mehmet bin Hasan bin Mehmet'in Vakfı"nın Vakfiyesinde:
İlkköğretim Okullarına ders kitapları alınıp adı geçen köyün fakir, küçük öğrencilerine verilmesi,
Bu okulda okuyan yetim çocukların yiyecek ihtiyacanın karşılanması,
Bayram arefelerinde bu okulda okuyan yetim çocukların giydirilmesi.
740 no'lu vakfiye defterinin 405. sayfa 158. sırasında kayıtlı Sultan II. Bayezid'in Validesi Gülbahar Hatun için Tokat'da Medrese Vakfı'nın ait 898 H. (1492 M.) tarihli vakflyesinde:
Tokat Beldesindeki imaretinde bulunan eşyaların ihtiyaç duyuldukça kaplarının kalaylanması veya yenilenmesi, mefruşatın yenilenmesi, malzeme temin edilirken güzel, yeni ve eskisinin aynı olmasına dikkat edilmesi, imaretinde kalan topluluk için salih ve ehli kıraet namazın şartları ve rukularına ait hususları iyi bilen bir imam bulundurulması ve bu görevlice imaretle bulunanlara beş vakit namazın, teravih namazının ve cemaatle kılınan nafile namazlarının kıldırılması,
Gelen misafirlerin hayvanlarının yemlerinin temin edilmesi ve verilmesi,
Talebelere, fakirlere ve misafirlere sabah ve akşamları yemek verilmesi,
Imarete, ısıtılması için yakacak, aydınlatılması için çerağ ve kandil yağı, hasır alınması, yine imaretin mutfağında kullanılmak üzere güzel ve yağlı et, mevsime göre kabak, ıspanak, biber, soğan, nohut ve sarı pirinç satın alınması.
1768 No'lu defterin 327. sayfa, 78. sırasında kayıtlı Sivas'ta Hattab Ibni Saib Ahmet Ibni Rahat Vakfının 721 H.(1321 M.) tarihli vakflyesinde:
Herhangi bir kaza veya bela sebebi ile borçlanma durumunda kalanlara kefil göstermek şartıyla borç verilmesi, ancak varlığını haram olan işler ve amellerde harcayarak muhtaç duruma düşenlere borç verilmemesi,
Muhtaç olan dul ve yaşlı hanımlara her ay iyi atılmış pamuktan birer okka pamuk, ihti
yar olan erkeklere birer dirhem para verilmesi,
Amalardan muhtaç olup da mahalle ve sokaklarda, çalışmayacak durumda olanlara yıl
lık 2050 dirhem tahsis edilmesi,
Cüzzamlılar için yıllık 60 dirhem, Kadı ve Valinin hapsettiği kişiler için 120 dirhem ayrılarak bu paradan her ay hissesine düşen 10 dirhem ile ekmek alınıp mahpuslara dağıtılması,
Fakir yetimlere bakmayı üstlenen, eğitim ve öğretimIerine dikkat edeceğini taahhüt edenlere bu yetimler teslim edilerek moteveIli ve yetkililerce zamanın icabına göre tespit edilecek ihtiyaçlarının karşılanması.
610 no'lu defterin 244. sayfa 276. sırasında kayıtlı Ödemişte Mürselli Hacı
İbrahim Ağa Vakfının 1330 H.(1912 M.) tarihli vakfiyesinde:
Haziran ayı başından Ağustos ayı sonuna kadar yaptırdığı sebile yetecek kadar kar konulup Allah'ın kullarının istifade etmesinin sağlanması.
Ödemiş hapishanesinde mahpus bulananlara her hafta birer yük kar verilmesi,
Yine Ödemişte bulunan Yeni Cami-i Şerifi etrafında yaşayan leyleklerin yiyecekleri için
yıllık 100 kuruş harcanması.
624 No'lu defterin 363.sayfa ve 338.sırasında kayıtlı İstanbul'da Merhum Mevlana Şah Ali Çelebi Kızı Fatma Hatun Vakfı"nın 993 H. (1585 M.) tarihli vak-fiyesinde:
Vakfeylediği evlerde fakirlerin ve dul hanımların oturması adı geçenler otururken binada
onarım gerekmesi halinde vakıfca bu onarımın yapılması şart kılınmıştır.
605 Nolu defterin 244. sayfasında kayıtlı Tokat'da "Vahşi oğlu Bayezid Paşa
Vakfı" nın 820 H. (1417 M.) tarihli vakfiyesinde;
lmaretde misafirleri hallerine uygun derece ve mertebelerine göre karşılamasını bilen dindar ve olgun bir kişinin imaret şeyhi olarak tayin edilmesi,
Kur'an-ı Kerimi ezbere bilen, namazın şartlarını ve en güzel şekilde namaz kıldırma adabına, vakıf Hafız bir kişinin imaretde beş vakit namaz ve teravih kıldırmak üzere atanması,
Vakfın kendi ve müslümanların geçmişlerinin ruhlarına hediye edilmek üzere gönde birer cüz okuyacak, beş hafızın bulunması,
Vakıf motevellisinin gelirden l/5'ini (Beşte birini) alması, vakıf binaların onarımı için her gün on dirhem ayrılması,
Adı geçen imarete gelip giden fakirler için imaretin mutfağında pişecek etin bedeli olarak günlük dört dirhem sarf olunması,
Cuma gecelerinde mutfakta yaklaşık 13 kilo pirinçden pilav pişirilmesi,
Gelir fazlasının moteveIli olan evlada şart olunması, evladın nesli kesildikten sonra gelir fazlasının zaviyeye gelip giden fakirlere sarf olunması,
601 nolu defterin 186. sayfa 245. sırasında kayıtlı Konya'da Abdullah oğlu Şazibey Ağa Vakfı'nın 828 H.(1424 M.) tarihli vakfiyesinde:
Gelip giden müslüman fakirlerin konaklama ihtiyacını karşılamak üzere, sofa,mutfak, odunluk, bir çok oda ve avludan oluşan bir konak yaptırarak, yalnız Allah rızasını kazanmak ve ahirette sadakasının gölgesinde gölgelenmek niyetiyle vakfedilmesi.
Hayrat ve akarının bakım ve onarımına öncelik veren vakıf gelir fazlasından söz konusu konağa gelip-giden müslüman fakirlerin ihtiyaçlarına kusursuz ve adaletli bir şekilde harcama yapılması,
Vakfedilen yerlerin bir seneden fazla bir müddetle kiraya verilmemesi, eğer ihtiyaç olursa bu sürenin üç yıla çıkarılması,
579 nolu defterin 185. sayfa, 410. sırasında kayıtlı Diyarbakır'da Ebubekir
oğlu Mustafa Vakfının 1223 (1808 M.) tarihli vakfiyesinde:
Çüngüş ilçesine bağlı "Midye" yeni adıyla Oyuklu köyünde yaptırdığı kaldırımların gerektiğinde bakım ve onarımına sarf edilmesi,
1961 nolu' defterin 141. sayfasında kayıtlı Tokat'da Sadrüddin Süleyman oğlu Hacı Ahmed'in 774 H. (1372 M.) tarihli vakfiyesinde:
Tokat şehrinde Sultan Hamarnı yanında alimler, salihler, takva sahibi kişiler, fakirler,
komşular, ve gelip giden misafirlerin yararlanmaları için zaviye olarak bir bina yapılması,
Vakfettiği gayri menkuller gelirlendirilerek elde edilen hasılatdan; ihtiyaç duyuldukça zaviyenin bakım ve onarımıarı yapılması. Zaviye ve mescid yıkılır hizmetlerini Ha edemez olursa, elde edilen gelirin Tokat beldesinde oturan müslüman fakirlere ve kimsesiz çaresizlere harcanması ,
1961 nolu defterin 130. sayfasında kayıtlı Kayseri'de Abdullah oğlu Emir Alemüddin'in 500 H. (1106) M. tarihli vakfiyesinde:
Kayseri'de bulunan fakirlere ve kimsesiz çaresizlere sarf edilmesi. (Şayet şartı yerine getirilmez ve değiştirilecek olursa bu davranış uygun olmaz. "Cenab-ı Hak O kimsenin orucunu, namazını, hac, zekat ve nafile ibadetini kabul etmez" diye bedduada bulunmuştur. )
Not: Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Arşivinde mevcut olan vakfiyelerin % 80'inde vakfiye şartlarını yerine getirmeye imkan bulunamaz ise vakıf gelirlerinin mutlaka müslüman fakirlere veya Mekke-Medine fukarasına harcanması şartı bulunmaktadır.
|