KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN'IN OĞLU ŞEHZADE MEHMED'İN 1548 TARİHLİ VAKFİYESİ, HUDUDNAMESİ VE TÜRK SANATINDAKİ YERİ
"Kanuni Sultan Süleyman'ın Oğlu Şehzade Mehmed'in, Şehzade Külliyesi Vakfiyesi ve Türk Sanatındaki Yeri", Milletlerarası XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 12-17 Eylül 1994, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000, s.1017-1039, Lev.129-139.'da yayımlanmıştır
Sadi BAYRAM
Osmanlı İmparatorluğu'nun zirvede bulunduğu sıradaki Padişah, bilindiği gibi Kanuni Sultan Süleyman'dır. 1520-1566 yıllarında saltanat süren Padişahın hayatında elbette acı günler olmuştur.
Bu acı günlerine sebeb olanlar ise, o'nun yakınları olan evvalâ eşi Hürrem Sultan, Rüstem Paşa, Zal Mahmut Paşa, Şemsi Ahmed Paşa, Lala Mustafa Paşa, Hüsrev Paşa gibi, devrin meşhurlarıdır. Bu meşhur şahsiyetlerin elbette büyük vakıfları da bulunmaktadır. Ancak; bu şahsiyetler, gerçek hayatta, hile, desise, iftira ve cellâdlık yaparak bazı şehzadelerin kanına girmişler, saltanat kavgalarına sebeb olmuşlar, beceriklikleri sayasinde belki en büyük rütbelere erişmişlerse de, akibetleri hiç de iyi olmamıştır.
Kanuni Sultan Süleyman Belgrad Seferi dönüşünde; Oğlu iki yaşındaki Murad'ı 19 Ekim 1521'de, dokuz yaşındaki Mahmud'u 29 Ekim 1521'de hastalıktan dolayı on gün ara kaybetmiştir. Diğer oğlu Abdullah ise 1526 yılında vefat etmiş olup, her üçünün de cenazeleri büyük babalari Yavuz Sultan Selim Han'ın Türbesi'ne defnedilmiştir.
Dördüncü oğlu Şehzade Mehmed ise; 1543'de vefat etmiş ve Kanuni Sultan Süleyman O'nun adına İstanbul'da Şehzade külliyesi inşa ettirmiştir. Şehzade Mustafa 1514, Şehzade Selim 1523, Şehazde Bayezıd 1525, Şehzade Cihangir ise 1530 doğumludur.
Haseki Hürrem Sultan (1), oğullarından Bayezıd'ı çok sevdiği için onun Padişah olması için çok çalışmış, dolayısıyla bazı entrikalar çevrilmiş, ilk kurban, Padişah Kanuni Sultan Süleyman'ın da çok sevdiği Mustafa olmuştur. 1553 yılında Şehzade Mustafa, Karaman Ereğlisi'nin bir konak ilerisinde Aktepe'de Ordugâh çadırına gelince, diğer paşalar-vezirler gelmiş, el-etek öpmüş, önüne düşüp babası Kanuni'nin elini öpmek üzere Divanhâne'ye gelindiğinde, O'nu yalnız bırakarak, kendisini yedi dilsiz karşılamış, boğmak için üzerine atlamışlar, Şehzade Mustafa çevikliğiyle bunlardan kurtulmayı başarıp babasının yanına kaçarken, Saray Hademelerinden Zal Mahmud Ağa ( Zal Mahmud Paşa -Eyyüp'de Cami ve medresesi bulunmaktadır. Mimar Sinan İnşa etmiştir ) arkasından yetişerek şehzadeyi altına almış ve boğmuştur., Kanuni Sultan Süeyman da bu iniltileri dinlemiş, hakikati çok geç farketmiştir.
Cihangir ise, bu sırada Orduğâhda bulunuyordu. Bu hadiseyi gören ve üzüntüye kapılan , Padişah'ın yanından ayırmadığı Kanbur Cihangir ise, yine 1553 yılında Halep'de vefat etmiş, kardeşi Şehzade Mehmed'in İstanbul'daki Türbesine gömülmüştür.
Şehzade Bayezıd ise, Lala Mustafa Paşa'nın hileleri sonucu, Şehzade Mustafa'nın akibetine uğrayacağını anladıktan sonra, İran'a kaçmış, Revan Valisi Şahkulu Sultan'a 13 Rebiulâhir 967 ( 1 Ocak 1560 ) 'de iltica etmiş, iadesi için üç heyet gönderilmişse de geri verilmemiş, Ağustos 1562 tarihinde Şah Tahmasb ikna edilerek Van Beylerbeyi Hüsrev Paşa, Kapıcıbaşı Sinan Ağa tarafından dört oğlu; Orhan, Osman, Mahmud ve Abdullah isimli oğullarıyla birlikte boğulmuş, cesetleri Anadolu'ya nakledilerek Sivas'da defnedilmiştir (2).
Konumuz olan ve Kanuni Sultan Süleyman'ın " Şehzadeler güzidesi Sultan Mehmed'im " (949 H / 1543 M.) diyerek ölümüne tarih düşürdüğü , Saruhan Valiliği esnasında ölen oğlu sevgili oğlu için, devrin mimari Koca Sinan'a, çıraklık dönemi eseri Şehzade külliyesini 1544-1548 tarihleri arasında yaptıran Padişah, bu eserin idamesi için de bir vakfiye düzenletmiş ve vakfiye şartlarını yerine getirmek üzere verdiği mülklerin hududnamesini de Gurre-i Cemâziyelûlâ 953 H./ 30 Haziran 1546 tarihinde hazırlatmış; Evail-i Muharrem 954 H./ Şubat 1547 tarihinde ise hattat Kadı Mahmud bin Ahmed tarafından güzel bir hatla eser haline getirilerek kadıya tasdike hazır edilmiştir. Dolayısıyla, hududnâmenin hatatını kat'i suretle öğrenmiş oluyoruz. Hududnâmenin sonunda açıkca beyan edilmiştir.
Türbe kapısı üzerinde 75 x 138 cm. ebadındaki mermere farsca sülüs hattıyla yazılan kitabede (3) :
1.Akıbet der kasr-e âlem ez havas ez avam
Kes nemimâned ve hakk-i Kulhuvallâhü ahad
2.Kerd ez in menzel gozer Şehzade-i pâk e'tekad
Der bakâye cavedan rahmet koned Hayy-i samed
3.Take geşt âsûde der ukba be amr-i kerdegâr Rûze omre pâdeşen bâşed be-fer'at bi aded
4.Şod be elham-i Hodaya lemyezel târih-i o Merkade Sultan Muhammed bâd fer devs-i ebed
( Sene 950 )
Kitâbe metninin Türkçesi ise şu anlama gelmektedir :
1.İster soylu, ister halktan olsun, dünya sarayında, Kulhuvalâhu ahad hakı içün hiç kimse kalmadı.
2.Bu menzilden temiz, inançlı Şehzade göçetti.
Böylece sonsuzluk diyarında onu canlı ve ulu olan Allah rahmetine alacak.
3.O öbür dünyada Allah'ın izniyle rahat buldu.
Padişah'ın ömrü sonsuza dek sürsün.
4.Alah'ın ilhamı ile onun tarihi sönmez oldu.
Sultan Mehmed'in mezarı ebedi Cennet olsun.
Tarih 6 Nisan 1543- 25 Mart 1544
Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Dairesi Başkanlığı Arşivi'nde bulunan K.122 numaralı vakfiye Osmanlıca olup tarihsizdir. Kadı önünde tarihi atılmak üzere " fi" kelimesi yazılmış, yazı ile tarih konacak kısımlar boş bırakılmıştır. Ancak 30 Haziran 1546 tarihinden önce yazılmış oolduğu kesindir. Zira Vakfiyede zikredilen mülklerin hududnamesinin tahminimize göre müsveddesi 30.6.1546 tarihinde hazırlanmış, hattat Kadı Mahmud bin Ahmed tarafından yazılma işlemi Evail-i Muharrem 954 H./ Şubat 1547 'de tamamlanmıştır.
Vakfiye 174 x 267 mm. ebadında, klâsik Türk cildi tarzındadır. Koyu kahverengi meşin ciltli eser, gömme şemselidir. Şemse ebadı 122 x 44 mm. olup, zemini varak altun yaldızlı, üzerinde kabartma hatai şemse bulunmaktadır. Cildin dış çerçevesi 3 mm. kalınlığında pres edilmiş bir zincirek ile çevrilidir. dış kısmında 1 mm. kalınlığında 2
adet ince bir sıcak yaldız çerçeve daha bulunmaktadır. Köşe kartuşları yoktur, cild sadedir.
Cildin iç yüzeyi ise, yine sade olup, kenarlarda ince bir cetvel vardır, kenar kartuşlları ve şemse bulunmamaktadır. Cild mikleplidir. Cildin arka yüzü de ön tarafı gibidir.
Başlangıç sayfasından itibaren, önden 3 sayfa ve arkadan bir sayfa boştur. Eserin tamamı 239 sayfadır.
2 a varağı klâsik üslupta tezhiplenmiş olup, tezyinat, sayfanın 1/3'ünü kaplar. Tezyinat; akrotereimsi diyebileceğimiz bir taç kısımla, altında, dikdörtgen bir alanda kullanılmıştır. Tezhipte çivit mavisi rengi hakim olup, üzerinde sürme yaldızla zemin bulunmaktadır. Siyah, nar çiçeği, sarı, yeşil, cam göbeği, mavi gibi renkler, sade ve çok küçük olarak çiçeklerde kullanılmıştır. Besmele, ortada siyah kontür içinde, beyaz renktedir. Tezyinatta iki renk yaldız kullanılmıştır, biri yeşil, diğerü bakrı daha fazla olan kırmızımsı yaldız. Taç kısmının üzerindeki tığlar 25 mm. boyundadır.
Süsleme altında 6 satır yazı bulunur. Zahriyeli ilk sayfa 93 x 208 mm. ebadında, diğer sayfalar 93 x 162 mm. ebadında cetvellenmiş olup, her sayfada 9 satır bulunmaktadır.
Eser siyah is mürekkebi ile yazılmıştır. Ayetler, önemli ismler yaldızla üzerine siyah kontürle süsüs hatla yazılmış olup, şiirler çivit mavisi rengindedir.
7 a varağında Kanuni Sultan Süleyman'ın bütün sayfayı enine kaplayan, Çin bulutlarıyla boşluklar tezyin edilmiş, lacivert ve yaldız renklerin kullanıldığı şaheser bir tuğrası bulunmaktadır. Tuğra 206 x 85 mm. ebadındadır.
8 b varağında Rumeli Kazaskeri Mustafa bin Mehmed'in mühürsüz
bir tasdik sayfası yer alır. 8 a varağında vakfiye metni başlar. 188 sayfada şahitler yer alır. 190. sayfada vakfiye sona erer.
191. sayfada ek vakfiye başlamakta olup, besmele çivit mavisi ile yazılmıştır. Tezyinat yeri boş bırakılmıştır. Sıbyan Mektebi ve görevlilerinin ücretleriyle ilğilidir. 196. sayfada sona erer. 196197-198. sayfalar boştur.
199. sayfada ikinci ek vakfiye yer alır. Besmele yaldızla yazılmıştır. Tezhip yeri boş bırakılmıştır. 206. sayfada sadece yaldızla çizilmiş sade bir tuğra bulunmaktadır. 207. sayfada Rumeli Kazaskeri Mustafa bin Mehmed'in mühürsüz bir tasdiki olup, medreseye vakfedilen kitaplar ile, ek akar emlakle ilğilidir. 236. sayfada eser son bulur.
Vakfiye girişinde devrin edebi anlayışını gösteren nesirler ve bazı şiirler de bulunmakta olup, şiirler çivit mavisi ile yazılmıştır. Şiirleri aynen aşağıya alıyoruz :
" Hüve men leyse sivahu billahi
Leyse fi-kudretinâ şükr-ü ilâhi
Akle'l-aklı ilahu ve alahu
Hare men sare izen havle ulahu "
Anlamı : O (Allah) öyle bir zattır ki; ondan başka ilâh yoktur . Allah'a layıkıyla şükür etmek gücümüzün dışındadır. O'nun yüceliği, aklı bağlamış ve üstüne çıkmıştır.
Onun yüceliği etrafında seyreden muhayyer kalır. *
" Şefi'u cemiü'l-mûznibine bi-re'fetin
İmam-ı temamu'r-rusûl-i hayyri'l-berriyyeti Lehu kâne fethulllahi kenzûn li kâihi,
Bihi kâne hatnûllahi beyte'n-nübüvveti ."
Anlamı : O şevkâtle bütün günahkârların şefaatcısıdır.
Bütün peygamberlerin imamı ve yaratıkların hayırlısıdır. O'na Allah mülâkatının hazinesini açmış,
Allah peygamberlik evini onunla mühürlemiştir. *
" Bi-temsil-i hayrü'l verâ âllahû
Kefulkin bihi min-tevessele necâ Ve ashabuhu ke'n-nûcumi inne men Bihim yakyedi bi'r-recâ "
Anlamı:O bütün yaratıkların hayırlısı olduğundan O'nun âli(ehl-i beyti) Bir gemiye benzer ki, ona tevessül eden kurtulur.
O'nun ashabı yıldızlar gibidir,
Onlara uyan hidâyet bulur.
*
"Halifetûn ceme'a'l-hakka fi hakikatihi
Ke'l-Mustafa hüsn-ü hulkun ve manzara hasenen Fe-adhati'l-ardi hasenen ke's-sema'i izen Bi-zılli re'fethi zate behcet-i ve sena
Ename fıtnete dehrin yedurü beyne enam
Ve eykaze'l-emne hinen teribihi ve sena Ezale mefsakate'l-hamri min memâlikihi Müstebdilen bi-sevânin ve medhatin ve sena A'zame bi-mâ nalehu min-meleketin azametin
Müsteb'ideen li mülükin ve te'abberu ve sena. "
Anlamı :O öyle bir halifedir ki; Allah onun hakıkatiında güzel ahlâk, güzel manzara toplamıştır.
Onun şefkatinin gölgesiyle semâ gibi yerde güzellik ve
parlaklık kazanmıştır. O İnsanlar arasında dolaşan fitneyi uyutmuş ve enmiyeti ikaz etmiştir.
İçkinin zararlarını memleketinden izâle etmiş, onun yerine sevâb, medih ve övgü getirmiştir.
O'na verilen Padişahlık ne büyüktür, Putlara ibadet eden
şahlardan ne kadar uzaktır.
*
" Ve haza du'aun lâ yereddüli ennehu
Salahun li-esnafi'l-berriyyeti'l-şâmilkin "
Anlamı : Bu öyle bir duadır ki; red olunamaz, çünki O yaratıkların sınıflarına şamil bir sâlahtır.
*
Selimu-t-tabi' makbûlû't-tıba'i
Serirü'd-derki sehlü'l-ıttıla
Adimü'l misli fi-meclis-i selâtin
Adli'ş-şemsi vechen za şual
Lehu fehum li -küllin neşr vâfin Lehu kalbün li-küllin nazm-i vâin Râeynâ ennehu fi'ş-şer'i mâmi'in Râeynâ ennehu fi'l-har-i sâin Li-kurbillâhi li-mâ kâne ahra
Mine'l-Firdevsi urkide vasata kâ'in "
Anlamı : Tabiatı sağlam ve makbuldür.
İdraki seri ve herşeye kolaylıkla vakıf olur. Sultanlar neslinde O'nun benzeri yoktur. Yüzü parlaklıkta güneş gibidir.
Öyle bir fehmi vardir ki; bütün nesirlere kâfidir.
Öyle bir kalbi vardır ki; bütün nazımları davet edendir. O'nu öyle görüyoruz ki; şerlere mani ve hayır işlerinde
çalışandır.
Allah'ın yakınlığına lâyık olduğu için Cennetin ortasında uyu.
*
" Şeh-i Hüsrevan-ı Ferudun-ı serir
Sikender-i nâzir-i Aristo Vezir Serir-i hilâfet ezo pûr-şeref
Karin-i feth-u nasreş hem ez-her taraf Ezo yâft şer-i Muhammed nizam
Ve zo yâft cümle cihen intizam
Ferişteh bi-ahlak-ı ve insan be- cesm Selim o ber-resm ve Süleyman be-ism. "
Anlamı :Padişah Hüsrev, Feridun Taht, İskender gibi, Aristo Vezir,
Hilâfeet tahtı ondan çok şey gördü
Fetih ve Allah'ın yardımı her tarftan onunla beraber, Sultan Mehmed tahtı onunla nizam buldu,
Bütün dünya da ondan intizam buldu,
Ahlâkı ile melek, huyca melek, cismiyle insandır, Resimde ( görünüşde ) Selim, isimde Süleyman'dır.
Kanuni Sultan Süleyman oğlu Şehzade Mehmed için tesis ettiği vakıfta aşağıdaki binaları yaptırarak , vakfın devamlılığı için şu taşınmaz malları vakfetmiştir :
( Mimar Koca Sinan'a) İnşa ettirilen binalar : Cami,türbe, imâret, kiler, matbah, 8 odalı tâbhâne, Haremeyn-i Şerifeyn için mustakil bir odalı tâbhâne, anbar, ahur, kenif ve levazımatı, Semanin Medresesi, Sıbyan Mektebi.
Vakfın idmesi için akar getirecek emlakler üç kısma ayrılmıştır.
1.Kısım; Rumeli tarafındaki emlak,
2.Kısım; Cezair-i meşhure,
3.Kısım Anadolu tarafı.
1.Kısım :
--------
1.İstanbul-Eyüp, Kasımpaşa Mahallesi , Çifte hamam, 2.Küçükçekmece'de bulunan tek hamam, 3.İstanbul-Kağıthâne , Elâgöz değirmeni, 4.İstanbul-Büyükdere'de iki değirmen,
5.Methâne ( ? )( Ahşap- âllet ve edâvatıyla birlikte ),
6.Bugünkü Sultanahmed Meydanındaki İbrahim Paşa Sarayı, çeşmesi, 7.İbrahim Paşa Sarayı'na bitişik 2 kıt'a bostan, (tarla), 8.İstanbul-Büyükdere'de 2 çayır, 1 bahçe,
9.Karye-i Sarıalı,
10.Karye-i Ormanlı,
11.Karye-i Uğurlu,
12.Karye-i Bostancalu,
13.Silivri Kazasında Karye-i Tahir-Fakih, ve burada meşhur 1
değirmen,
14.Silivri Kazasında Karye-i Sugaz ( Burgaz ),
15.Silivri Kazasında Karye-i Arnabud,
16.Silivri Kazasında Karye-i Gölbaşı-namı diğer Belgradlı,
17.Silivri Kazasında Karye-i Tepeviran,
18.Silivri Kazasında Karye-i Mocran,
19.Silivri Kazasında Karye-i Hırvatlar,
20.Silivri Kazasında Karye-i Dilgu,
21.Silivri Kazasında Karye-i Celepler,
22.Silivri Kazasında Karye-i Kılıçlu,
23.Silivri Kazasında Karye-i İnviranlı,
24.Silivri Kazasında Karye-i Emirhanlı,
25.Silivri Kazasında Karye-i Hisarbeyli
26.Çorlu Kazasında karye-i Jengerli,
27.Çorlu Kazasında karye-i Pınarbeyli,
28.Çorlu Kazasında karye-i Köpekli,
29.Çorlu Kazasında karye-i İsaç,
30.Çorlu Kazasında karye-i Sarılar,
31.Çorlu Kazasında karye-i Tatarveli,
32.Çorlu Kazasında karye-i Aslanlı,
33.Çorlu Kazasında karye-i Muradlı,
34.Çorlu Kazasında karye-i mezra-i Tatarveli
35.Çorlu Kazasında karye-i mezra-i Denberk
36.Pınarhisar Kazasında karye-i Bedir,
37.Pınarhisar Kazasında karye-i Kucalı,
38.Vize kazasında karye-i Musa Işıklı,
39.Vize kazasında karye-i Çavuşbaşılı,
40.Vize kazasında karye-i Büyükkurtulmuş,
41.Vize kazasında karye-i Küçükkurtulmuş,
42.Vize kazasında karye-i Mezidli,
43.Vize kazasında karye-i Göktepe,
44.Vize kazasında karye-i Göktepe Yeniçeri mezraası,
45.Vize kazasında karye-i Göktepe Muradlı Mazraası,
46.İpsala Kazası, karye-i Baragı,
47.İpsala Kazası, karye-i Bıyıklı,
48.Çermen Kazası, karye-i Hasneblü,
49.Çermen Kazası, karye-i Salur,
50.Çermen Kazası, karye-i Sarıyer,
51.Çermen Kazası, karye-i Yenice,
52.Çermen Kazası, karye-i Oğuzhanlı,
53.Çermen Kazası, karye-i Köseevhadlu,
54.Çermen Kazası, karye-i Deli İlyaslı,
55.Çermen Kazası, karye-i Koyunlu,
56.Çermen Kazası, karye-i Tatarahmedlü, namıdiğer,Deli Mihail,
57.Çermen Kazası, karye-i Buldu,
58.Çermen Kazası, karye-i Alamdarlı,
59.Çermen Kazası, karye-i Otluk Hacesi,
60.Çermen Kazası, karye-i Yundalanı
61.Çermen Kazası, karye-i Hayreddinlü,
62.Çermen Kazası, karye-i Sırtobası,
63.Çermen Kazası, Alacayur adlı meşhur 1.500 dönüm çayır,
64.Çermen Kazasında meşhur 7 çiftlik,
65.Nevrakop Kazası, karye-i Vezme,
66.Nevrakop Kazası, karye-i Niştine
67.Nevrakop Kazası, karye-i Baratin,
II. Kısım Cezair : ------------------
68.Cezire-i Marmara,
69.Cezire-i Marmara, karye-i Burgos, 70.Cezire-i Marmara, karye-i Temlimi, 71.Cezire-i Marmara, karye-i Gımyata, 72.Cezire-i Marmara, karye-i Malatya,
73.Cezire-i Marmara, karye-i Tetragone , 74.Cezire-i Marmara, karye-i Eflatun, 75.Cezire-i Marmara, karye-i Revatic, 76.Cezire-i Marmara, karye-i Kılezam, 77.Cezire-i Marmara, karye-i Prosta, 78.Tavşanadası, karye-i Guri, 79.Tavşanadası, karye-i Midullu,
80.Tavşanadası, karye-i Bulgar, 81.Tavşanadası, karye-i Estuma, 82.Tavşanadası, karye-i Hulye, 83.Cezire-i Arab, karye-i Arab, 84.Cezire-i Arab, karye-i Efuşa, 85.Cezire-i Kobalı, karye-i Kobalı, 86.Cezire-i Kapudağ , karye-i Hark, 87.Cezire-i Kapudağ , karye-i Diragon, 88.Cezire-i Kapudağ , karye-i Vati, 89.Cezire-i Kapudağ , karye-i Rudiye, 90.Cezire-i Kapudağ , karye-i Berme, 91.Cezire-i Kapudağ , karye-i Kastel, 92.Cezire-i Kapudağ , karye-i Şahin, 93.Cezire-i Kapudağ , karye-i Burgos,
94.Cezire-i Kapudağ , karye-i Forice Burgos, 95.Cezire-i Kapudağ , karye-i Akkilise, 96.Cezire-i Kapudağ , karye-i Kumlimanı, 97.Cezire-i Kapudağ , karye-i Mihaniye, 98.Cezire-i Kapudağ , karye-i Meşhedlü, 99.Cezire-i Kapudağ , karye-i Avniye,
100.Cezire-i Kapudağ , karye-i Goniye'nin aşar-ı şer'iyyesi Sultan Bayezıd Han imaretine aittir.
Bütün bunlar; merhum Sultan Emir Mehmed'in imarethânesi hayratıdır.
101.Cezire-i Kınalı, Kınalı karyesi,
102.Cezire-i Kınalı, Kızıl ada, karye-i Rumyan,
103.Cezire-i Kınalı, Kızıl ada, karye-i Şerefyan,
104.Cezire-i Kınalı, Kızıl ada, karye-i Kariye,
105.Cezire-i Burgos'un tamamı,
106.Cezire-i Heybelü.
III. Kısım : Anadolu Tarafı : ---------------------------
107.Gekboze ( Gebze ), Maltepe,
108.Gekboze ( Gebze ), Akkilise,
109.Liva-i Aydın, Sart Kazası, Ahmetbeylü
110.Liva-i Aydın, Sart Kazası, Suzan Dağı adlı nehir üzerinde 4 müd ve 7 kile tohum alan çeltiklik,
111.Liva-i Aydın, Birgi Kazası, Nahiye-i Gülşen'de Kukalagöz
Çiftliği,
112.Liva-i Aydın, Birgi Kazası, Ayasfon,
113.Liva-i Aydın, Birgi Kazası, Balçıkhali,
114.Liva-i Aydın, Birgi Kazası, Akçapınar,
115.Liva-i Aydın, Birgi Kazası, Gergi, namıdiğer Çenme,
116.Liva-i Aydın, Birgi Kazası, Sandı,
117.Liva-i Aydın, Çeşme Kazası, Ürkmez,
118.Liva-i Aydın, Yenişehir'in tamamı,
119.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Tavliye ,
120.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Mescidlü,
121.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Menteşe Bayırı,
122.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Kızılca,
123.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Yaşkübra,
124.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Gökçekiirişli,
125.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Kızılyer,
126.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Bakla,
127.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Hayreddinler,
128.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Uzundere,
129.Liva-i Aydın, Güzelhisar Kazası, karye-i Göklücedere,
130.Liva-i Aydın, Ayaslug Kazası, karye-i Demircili,
131.Liva-i Aydın, Ayaslug Kazası, karye-i Çanlı,
132.Liva-i Aydın, Ayaslug Kazası, karye-i Hartana,
133.Liva-i Aydın, Ayaslug Kazası, karye-i Kemâl Çiftliği
( 3 Çiftlik ),
134.Aydıncık Kazası, karye-i Bandırma,
135.Aydıncık Kazası, karye-i Dutlimanı, 136.Aydıncık Kazası, karye-i Sazlıdere,
137.Mihalıççık Kazası, karye-i Yenice ( Padişahınmış, vakfetmiş), 138.Biga Kazası, karye-i Akkirman,
139.Biga Kazası, karye-i Şerefyan,
Bu gayrimenkuller de Semaniye Medresesi hayratıdır.
Yukarıdaki emlakler sıralandıktan sonra , sıra külliyede görevlilerine ve alacakları ücretlere, pişirilecek yemeklere sıra gelmektedir vakfiyede:
1.İlmi ile âmil , ulemâdan bir müderris : yevmiyesi .....50 akçe, 2.1 Muid, günlük, .........................................5 akçe, 3.Hücre adedince, 16 kişi, oda sorumlusu olacak, günlük,.. 2 akçe, 4.1 bevvab, günlük........................................ 2 akçe, 5.1 kennas, günlük........................................ 2 akçe, 6.Mütevelli (İdarecilkten, muhasebecilikten, levazımattan
anlayan, emanete ve diyanete sahip ) günlük,........... 50 akçe, 7.Hatip, günlük ..........................................10 akçe, 8.Vekilharç günlük ........................................5 akçe, 9.Kâtip, günlük ...........................................5 akçe,
10.15 kişi Tahsildar olup :
a.Biri,Darü's-Saltanat-ı Konstantiniyye olan Başhane ile
Ebi Eyub Ensari'de olan hamamlara, Kağıthâne'deki
değirmene , günlük ....................................3 akçe b.İkisi, Liva-i Aydın, her birine günlük ................5 akçe, c.Biri, Kapudağ,Aydıncık, Mihaliç Kadılıklarında. günlük 4 akçe, d.Biri, Tavşanadası, Arapadası, Biga Kazası, günlük .....4 akçe, e.Biri, Cezire-i Marmara, günlük,....................... 4 akçe, f.Biri, Cezire-i Kızılada, Kınalı, Heybelü, Burgos ve
Gekboze Kazası, günlük ................................4 akçe, g.Cezire-i Mirali, günlük ...............................3 akçe, h.İstanbul Kadılığı, günlük .............................4 akçe, ı.Silivri Kadılığı, günlük ..............................4 akçe, i.Çorlu Kadılığı, günlük ................................4 akçe, k.Vize ve Pınarhisar Kadılığı, günlük ...................4 akçe, l.İpsala Kadılığı, günlük ...............................2 akçe, m.Çermen Kadılığı ,günlük ...............................5 akçe, n.Nevrekop Kadılığı, günlük .............................5 akçe, o.Nevrakop Kadılığı, Tahsildar Katibi ,günlük ...........3 akçe,
11.Tahsildarın elde ettikleri geliri yazan katibe, günlük ..4 akçe,
12.Hatip, günlük.......................................... 25 akçe,
13. İmam, günlük ......................................... 10 akçe,
14. 10 Hafız:
a.Ser-Mahfel'e günlük................................... 6 akçe, b.Diğer hafızlara, günlük............................ 3'er akçe,
15. Güzel sesli, musikiden anlayan, makamında okuyan
müezzin, günlük ........................................5 akçe,
16.Muarriş, günlük .........................................5 akçe,
17. Cüzhan, 90 kişi, üç gruba ayrılacak,birer reisleri olacak, a.Reisler günlük ................................... 3'er akçe, b.Cüzhanlar, günlük,................................ 2'şer akç
18. En'amhan ( 5 kişi ), her birine günlük ..............5'er akçe,
19. Yasinhan, 2 kişi, her birine günlük................. 4'er akçe,
20. Kelime-i Tevhidhan,20 kişi,(her birigünde 3.500 kerre-toplam
70.000 )
a.Reisler günlük ....................................3 akçe, b.Diğerleri günlük.................................. 2'şer akçe
21.Selevat-i Şerifhan, 5 kişi, her biri günde 1.000 defa
a. Reis, günlük...................................... 3 akçe,
b.Diğerleri, günlük ..................................2'şer akçe, 22.Müezzin, 8 kişi, günlük...............................5'er akçe, 23.Muvakkit ( saatci ) günlük ..........................10 akçe, 24.Noktacı ( puantör ) günlük ...........................4 akçe, 25.Fukaradan adab ve erkânı bilen 4 kişi günde her biri
20 rekat Salat-ı nafile namazı kılacaklar, günlük ... 5'er akçe,
26.Senede bir kişi,Sultan Emir Mehmed Han için Hacca
gönderilecek ve bu iş için senede ................5.000 akçe 27.Çerağcı, 4 kişi, günlük.............................. 4'er akçe, 28.Kayyum, 6 kişi, günlük ...............................4'er akçe, 29.Ferraş, 4 kişi, günlük............................... 4'er akçe, 30.Buhurcu günlük....................................... 4 akçe,
a.Malzemeleri için de günlük ........................ 6 akçe,
31.Meremmetci, günlük ...................................2 akçe, 32.Türbedâr, günlük..................................... 6 akçe, 33.Hafız, 36 kişi, sabahtan akşama kadar, 4'er kişi
nöbetle Türbede Kur'an okuyacaklar, günlük......... 1,5'ar akçe, 34.Hafız, 30 kişi, sabah namazından sonra, her biri birer
cüz okuyacaklar,
a. Reis'e günlük..................................... 3 akçe, b.Muarrif'e günlük ...................................3 akçe, c.Diğerlerine günlük .................................2 akçe,
35.Türbede noktacı ( puantör ) , günlük................ 3 akçe, 36.Sarıkcı ( ayda bir defa merhum şehzade'nın
sandukası üzerinde bulunan sarığı, yeniden saracak,
her gün türbeye gelecek ve sarığı kontrol edecek )
günlük ..............................................2 akçe, 37.Ferraş ( Türbede görevli 36 hafızdan biri seçilecek
ve hafızların içeceği suyu, abdest alacağı suları
temin ederek, türbeyi de temizleyecek, hafızlık
ücreti olan 1,5 akçeye ilâve olarak günlük 2 akçe
daha alacak ), günlük............................... 2 akçe,
38.Türbede buhurcu ( malzemesiyle birlikte) günlük .... 3 akçe, 39.Kandil ve kennas için yılda ..................... 800 akçe, 40.Balmumu için yılda .............................. 200 akçe, 41.Türbe sanduka örtüsü için 10 yılda bir..........10.000 akçe, 42.İmaret şeyhi, günlük............................... 25 akçe, 43.Kennas, günlük ................................... 3 akçe, 44.İbrikci, iki kişi, günlük ........................ 2'şer akçe, 45.Kilerci, günlük ....................................5 akçe, 46.4 Nakip, günlük ................................... 3'er akçe, 47.Baş aşcı, günlük................................... 6 akçe,
a.Beş aşcı, günlük.................................. 5'er akçe,
48.Ekmekci, 6 kişi, günlük .......................... 4'er akçe, 49.Kapıcı (gelen-gideni gözetler, kavgayı ayırır),gün. 2 akçe, 50.değirmenci, günlük ............................... 4 akçe, 51.Pirinç temizleyicisi- ayıklayıcısı,4 kişi, günlük 1 akçe, 52.Anbarcı, günlük ................................... 4 akçe, 53.Oduncu ( getirip-götüren ), günlük................. 2 akçe, 54.Odun yaran, günlük .................................2 akçe, 55.Hammal günlük...................................... 2 akçe,
( kasaptan 260 vukiyye et getirip, imaret şeyhine
veya aşcıya teslim eder, fazlasını iade, noksanını
tamamlatır.)
56.Kâşeguy ( bulaşıkcı ), 2 kişi, günlük.............. 2 akçe, 57.Kâsekeş ( yemekleri kaplara koyan dağıtıcı -4 kişi)
günlük ............................................ 2 akçe,
58.Ahur kapıcısı , 2 kişi, günlük..................... 2 akçe, 59.Meremmetci ( tamir işinde usta ), 2 kişi, günlük... 5 akçe, 60.Meremmetci ve su yolcu yardımcısı , 2 kişi,günlük 4 akçe, 61.Kurşuncu ustası, günlük ............................3 akçe, 62.Su yolcu, 6 kişi, günlük ......................... 5'er akçe, 63.Su yolcu yardımcısı- kalfa, 4 kişi, günlük ........ 1'er akçe,
Külliyede 78 cins görevde 332 kişi maaş almaktadir. Vakfiyenin
incelenmesinden, asgâri ücretin bir akçe, usta yevmiyesinin 4-5 akçe, üst görevlinin 5 akçe, genel direktörün ise ( rüşvete- yolsuzluğa mahal verimemesi amacıyla ) günlük 50 akçe ücret almaktadır.
Yukarıda zikredilen işlerde çalışanların mükhim bir mazereti veya şer'i bir özürü bulunmadıkca görevlerini ifa etmeleri, yerlerine naib tutmamaları, tutar ise kabul edilmemesi: ayrıca bu personelein işlerinden azledilmemeleri, kötü sözlerle eza edilmemesi, bir kabahatleri olursa; önce nasihat edilmesi, tekrarlanırsa, ikaz edilmesi, üçüncü defa olur ise, başkasının tayini, Kanuni Sultan Süleyman tarafından emredilmiştir.
İmaret :
------
1.Her gün 25 kile safi undan ekmek pişirilecektir.
Vakfiyede kilenin tarifi açıkca belirtilmiş olup şöyledir: İstanbul için; 1 kile= 25 vukiyye, 1 vukıyye= 400 dirhem.
2.Her gün 260 vukıyye koyun eti ile yahni pişirilecektir.
Etin her gün aynı kasaptan alımmaması, hangi kasapta iyisi bulunursa, ondan alınması, vâkıfın şartıdır.
3.Sabah çorbası için 7 kile pirinç, kile= 10 vukıyye.
4.Akşam 6 kile döğülmüş buğday, kile= 20 vukıyye. 5.Cum'a, Leyle-i Regaip, Ber'at ve Ramazan gecelerinde:
Dane, zerde ve zirbâ pişirilmesi, halis münakka, pirinç pilavı ve zerde yeemekleri verilmesi, Peygamberimizin doğum günu olan Rebiulevvel'in 12. gecesi pirinç pilavı ve zerde pişirilmesi ve mevlüdten sonra bütün misafirlere ikram edilmesi,
6.Her yıl 18 müd halis hub ve pirinç sarfedilmesi, 7.Her yıl 7.000 vukıyye yemek için tereyağ,
8. Her yıl 4.900 vukıyye zerde ve zirba, 9.Her yıl 4.700 dirhem hub ve zağfiran,
10.Her yıl 13 müd halis tuz,
11.İyi pişen nohut,
12.Mevsim e göre, kabak, koruk, ısbanak, yoğurt, havuç,maydanoz, kimyon, nufa, (?) , soğan, fülfül için 7.000 akçe,
13.Misafirler için pirinç, bal ve yağdan ayrı, turşu, için 20.000 akçe sarf olunması,
14.Mutfak, tâbhâne için her yıl 2.900 çeki odun,
15.Cami ve imarette aydınlatmada kullanılmak üzere zeytinyağı için her yıl 4.000 akçe sarf edilmesi,
16.Mutfak, imaret, tabhanede yanacak çerağ için her yıl 1.000 akçe,
17.Cami mihrabının iki tarafını aydınlamak üzere her gece yanacak bal mumu için her yıl 1.600 akçe,
18.Cami, imaret için lazım olan hasır için her yıl 1.400 akçe,
19.Kandil levazımatı için her yıl 1.000 akçe,
20.Odun hammaliyesi, ırgat için yılda 4.000 akçe,
21.Kalay için 1.000 akçe,
22.İmaret levazımatı için hammaliye ücreti olarak yıllık 3.000
akçe,
23.Bayram ve Ramazan ve mübarek geceler harcı için yıllık 3.000
akçe,
24.Saccade, halı-kilim, alet ve edevat, ihtiyaç dahilinde uzun
süre için bir defa alınır.
25.Fukara, mürtezika, hüddam için sabah pişen pirinç çorbası, gün doğduktan sonra; akşam pişen buğday çorbası, ikindiden evvel ve sonra gerekli yerlere ulaştırılması,
26.Misafirler için , her gün alınan 260 vukıyye etten bir miktar ayrılıp , misafirlerin etinin ayrı pişirilmesi, gerisinin yahni için ayrılması, etin suyu ile diğer yemeklerin pişirilmesi, gereği gibi ikram edilmesi yine vakıfın şartları arasındadır.
27.Pişen ekmeklerin 100 dirhem olması, 2 ekmek verilmesi,
28.Taksim edilen etlerin 90 dirhem olması,
29.Pişen yemeklerden mutlaka iki fakire verilmesi, 30.Mütevelli, evkâfın tamirine önem verecek, zamanın ihtiyacına
göre şer'an lazım gelen tanzim olunarak yürürlüğe konacak,
ihtiyaçlar galle fazlasına göre temin edilerek tehir edilmesi önlenecektir.
Vafiyenin tasdikine, kadı huzuruna çıkarılmasına Padişah adına Vezir Rüstem Paşa vekil tayin edilmiştir.
188-189. sayfada bulunan vakfiye şahitleri : ------------------------------------------
Vezirü's-sani Mehmed Paşa bin Abdüssamed,
Vezirü's-salis Ahmed Paşa bin Abdülahad, Vezirü'r-rabi İbrahim Paşa bin Abdülkerim,
Emir-i ümerâü'l-Cezair Mehmed Paşa bin Abdülmuin,
Abdi Çelebi bin Mevlana İlyas,
ed-defter-i ve'l-emirü'l-Kebir-i Hayreddin Bey bin Abdülhay,
ed-defter-i ve afdalu ashabi'l-inşaati'l-fayika ve ekmelü erbabi'l imlaati'r-raika Mustafa Çelebi bin Mevlânâ Celâl Tevkii,
Celâlü't-tevki ve zübdetü kirami'l-kâtibin Abdi Çelebi bin...(baba ismı vakfiyenin aslındada yoktur, boş bırakılmıştır).
Kâtibü'r-Ruznamçe-i Sultaniye Mehmed Çelebi bin ...(baba ismı vakfiyenin aslındada yoktur, boş bırakılmıştır) Kâtibü'l
mukatatü'l-Hakaniye
Şuca Ağa bin ...(baba ismı vakfiyenin aslındada yoktur, boş
bırakılmıştır) Reisü Kâidin.
Padişah'ın oğlu için yaptığı Vakfiyede şahitlerden üçünün baba isimlerinin yazılmaması ve ufak boşluk bırakılması, düşündürücüdür !...
Şahitlerden anladığımız kadarıyla, inşaatın hesaplarını tutan ve kalfa vazifesi yapan, MUSTAFA ÇELEBİ olduğunu düşünüyoruz.. Zira, şahitlerde ismi geçerken; önde gelen inşaatcıların en faziletlisi anlamına gelen bir ifade kullanılmıştır.
Abdi Çelebi ise, vakfiyeyi yazan hattat olma ihtimali yüksektir. Zira ; şerefli kâtiplerin biriciği ifadesiyle, babasının Padişah'ın günlüğünü tutması, bizi bu kanıya götürüyor.
***
Daha sonra ek vakfiye yer alır:
Burada, Kıldamı Mahallesinde, Kur'an öğretilmesi ile ilgili bir
Sıyan Mektebi vakfiyesine yer verilir.
Öğretmen; diyaneti ile maaruf, iyi okuyan, fenn-i kitabet de mahir, ilm ile amel eden bir öğretmen tayini ile, bir halife, bir kayyum, tayini ile ilgilidir. Muallime 6 akçe, halifeye 3 akçe, kayyuma 2 akçe günlük yevmiye verilmesi şart koşulmuştur.
Ayrıca hasır, odun, abdest ve içecek su için yılda 700 akçe
tahsisat ayrılmıştır.
*
İkinci ilâve vakfiye, medreseye vakfolan 126 kitap ve bazı akar getiren mülklerin vakfa dahil edilmesiyle ilgilidir. Rumeli Kadıaskeri Mustafa bin Mehmed tarafından tasdik edilmiştir. Gruplarına göre kitapların dağılımı şöyledir :
İlm-i Tefsirden 6; İlm-i Hadisden 10; İlm-i Usulden 14; İlm-i Furudan 20;İlm-i Kelâmdan 38;İlm-i Lugatten 7; İlm-i Nahivden 5; İlm-i Sarfdan 3; İlm-i Hikmet ve Heyetten 9; İlm-i Mantıktan 14; kitap
bulunmaktadır. O devirde okunan meşhur kitapların isminin öğrenilmesi açısından ismlerini aynen aşağıya alıyoruz:
a. İlm-i Tefsir :
------------
1.Kitab-ı Keşşaf ( mükemmel bir cild )
2.Kitab-ı Haşiye-i Keşşaf, li-Şeyhülüslâm, 1 cild, 2 aded. 3.Tayyibi, Kitab-ı Haşiye-i Keşşaf, nakıs 1 cild.
4.Risale i Haşiye i Havaşi-i Keşşaf,li-ba'di'l-müteahhirin, 1.c 5.Haşiye i Seyyiid Ali Alle'l-Keşşaf Ma'a Haşiye-i Seyyid Ali
Alâ-Şerhi'l-adud, 1 cild.
b. İlm-i Hadis :
-----------
1.Sahih-i Müslim, mükemmel bir cild.
2.Nevevi, Şerhü'l Müslim, 1 cild, İki aded. 3.Kitab-ı Mesabih, mükemmel bir cild. 4.Mesabih, (Tamamlanmamış ), 1 cild.
5.Cild-i Ahir-i Mesabih-i Müşarikeku'l-Envar, 1 cild. 6.Atufi, Haşiye-i Şerhü'l-Meşarih, 1 cild.
7.Kuvvetü'l-Kulûb Min-Rivayet-i Ebi Eyyubi'l-Ensâri, 1 cild. 8.Camiü'l-Usul, 1 cild.
9.Şehü'l-Kirmani Alâ-Sahihi'l-Buhari, 1 cild.
c. İlm-i Usul:
----------
1.Kitab-i Telvih, 1 cild.
2.Hasan Çelebi, Haşiye-i Telvih, 1 cild. 3.Mevlânâ Samsuni, Haşiye-i Telvih, 4.Mevlânâ Hüsrev, Haşiye-i Telvih, 1 cild. 5.Mevlânâ Hüsam, Haşiye-i Telvih, 1 cild.
6.Ahısketi, Kitab-ı Tahkik, 1 cild, ( 2 aded). 7.İbn-i'- Melik, Şerhü'l-Menar, 1 cild.
8.Şerh-i Usul-i Pezdevi, 1 cild.
9.Kitabü'l-Müfti Mine'l-Usuli Alâ-Mezhebi'l-Hanbeli , 1 cild. 10.Haşiye-i Şerh-i Adûd, 1 cild, ( 4 aded).
d.İlm-i Furu :
----------
1.Kitab-ı Metn-i Bidaye, 1 cild, ( 2 aded). 2.Metn-i Kuduri, 1 cild.
3.Sadrü'ş-Şeri'a, 1 cild, ( 2 aded).
4.Metn-i Mecmua,
5.Mine'l-İnaye, İkinci cild. 6.Mine'l-Kifâye, Birinci cild. 7.Sadakâtü'l-Uyun fi-Şerhi'l-Kuduri, 1 cild. 8.İhtiyar fi-Şerhi'l Muhtar, 1 cild.
9.Zeylâi, el-Mücelledetü'l-Evvel Min-Tebyini'l-Hakayık fi-Şerh-i Kenzü'd-dekayık.
10.Haşiye-i Acem Muhyiddin Alâ-Şerhi'l-Ferayidi's-Sıraciye
Zeynü'ş- Şuruh fi-Şerhi Metni'l-Feraiz, 1 cild. 11.Kitab-ı Mebsut-ı Serahsı, mükemmel bir cild.
12.Dürer ve Gürer, Birinci cild.
13.Levayıh-ı Fûsul-i Esruşeni, 1 cild. 14.Bezzaziye, 1 cild.
15.Kadıhan, Eksik, 1 cild. ( 2 aded). 16.Kadıhan, Birinci cild. (2 aded),
e. İlm-i Kelâm :
-----------
1.Seyyidi'ş-Şerif, Kitab-ı Şerhi'l-Mevakıf, 1 cild. 2.Saadeddin, Şerhü'l-Makasıd, 1 cild, (2 aded). 3.Haşiye-i Mevakıf, 1 cild.
4.Seyyid Şerif, Haşiye-i Şerh-i Tecrid, 1 cild.
5.Şerh-i Tecrid, 1 cild, ( 2 aded).
6.Seyyid Ali, Haşiye-i Şerhi't-Tecrid,
7.Ali Kuşcu, Haşiye-i Şerhi't-Tecrid, 1 cild, ( 3 aded), 8.Hatip-zâde, Haşiye-i Şerhi't-Tecrid, 1 cild, 9.Haşiye-i Şerhi't-Tecrid, 1 cild,
10.Metn-i Tavali, 1 cild, ( 2 aded),
11.İsfehâni, Şerhü't-Tavali, 1 cild.
12.Mirek, Şerhü't-Tavali, 1 cild.
13.Haşiye-i Seyyid Ali el-Isfahani,
14.Haşiye-i Isfâhani-i Ahar, 1 cild.
15.Şerhü Akaid, ( 2 aded),
16.Metn-i Akaid, 1 cild, ( 2 aded).
17.Şerh-i Akaid ve Hayali, 1 cild.
18.Şerh-i Akaid ve Gayri, 1 cild.
19.Haşiye-i Kestelli Alâ-Şerhi'-Akaid, 1 cild.
20.Hayali ve Mevlânâ-zâde, 1 cild.
21.Kâşi, İlm-i Me'ani'de Şerh-i Miftah, 1 cild.
22.Saadeddin, 1 cild.
23.Metn-i Miftah, 1 cild.
24.Seyyid Şerif, Haşiye-i Şerh-i Miftah,- genişletilmiş- 1 cild.
25.Mevlânâ Hitâbi, Haşiye-i Mutavvel,- genişletilmiş-, 1 cild.
26.Metn-i Telhis,
27.Metn-i Telhis, - muhtasar-, 1 cild. (2 aded),
28.Haşiye-i Telhis, 1 cild.
29.Haşiye-i Şerhü'r-Rumuz,
f. İlm-i Lügât : -----------
1.Kamûsü'l-Lügat, mükemmel bir cild, ( 2 aded).
2.Mine'l-Kamus ilâ-Hurufi'z-Zai ve Sahaf, Birinci cild, mükemmel.
3.Sıhah-ı Mücelledeteyn,
4.Mine's-Sıhah, Birinci cild.
5.Mine's-Sıhah, İkinci cild, (2 aded).
g. İlm-i Nahiv :
-----------
1.Kitabü'l-Mutavassıt-ı Kafiye, 1 cild.
2.Misbah, 1 cild.
3.Kafiye ve Mısbah, 1 cild, (2 aded).
4.Mısbah ve Maksud, 1 cild.
h. İlm-i Sarf :
----------
1.Kitab-ı Merah ve İzzi ve Maksud, 1 cild, ( 2 aded). 2.Kitab-ı Merah.
ı. İlm-i Hikmet ve Heyet :
---------------------
1.Hoca Nasir, Şerh-i İşaret, ( 2 aded). 2.Haşiye-i Seyyid Alii Alâ-Şerhi'l-İşaret, 3.Mevlânâ-zâde, 1 cild, ( 2 aded). 4.Mevlânâ-zâde, Şerh-i Summâni, 1 cild. 5.Mirek, Şerh-i Mevlânâ-zâde,
6.Behcetyâr, Hikem-i Alâ'iyye, 1 cild. 7.Nişaburi, Şerh-i Tezkire,
k. İlm-i Mantık :
------------
1.Haşiye-i Metali, 1 cild, ( 3 aded), 2.Şerh-i Metali, 1 cild, ( 3 aded). 3.Metn-i Metali, 1 cild.
4.Haşiye-i Küçük, 1 cild, ( 3 aded).
5.Kutbiddin, Şerh-i Şemsiye, 1 cild, ( 4 aded).
Yukarıda belirtilen kitapların tamamı medresede olup, müderris, bunları bir deftere kaydedecek, müderris değiştiğinde ise, bu deftere göre teslim alacak, zayi eden mutlaka ödeyecek, eğer yeni müderris İstanbul dışından geliyorsa, önceki müderris, bu kitapların tamamını mütevelliye teslim edecek, mütevelli yeni gelen müderrise devr-i teslim edecektir.
Aşağıda belirtilen mülkler de Vakıf mütevellisi Vezir'e teslim edilip, Şehzade Mehmed vakfına ilhak olunmuştur . Yerlerini belirtmek üzere, sınırlarını aynen alıyoruz :
İmaret-i Amire yanında, iki katlı, alt kat iki odalı, biri ocaklı , diğeri ocaksız, üst kat ocaklı, ahuru, pınarı, 2 kenifi bulunmaktadır. Hududları ise; bir tarafı yol, bir tarafı Ömer Hoca evine, bir taraftan ser-haneye, bir taraftan da kemere bitişiktir.
Yine, aynı yerde, iki katlı, iki odalı, biri ocaklı, diğeri ocaksız, bir kenif, bir fırın, bir pınarı bulunan bu yer; bir taraftan Bevvab Ali evine, bir taraftan dükkanlara, bir taraftan kemerlere bitişiktir. Yanında 10 dükkan, bir tarafı yol, bir tarafı kemelere bitişiktir, bir tarafdan da Bevvab Ali evine bitişiktir. Caminin batı kapısına bitişik 3 dükkan, bir mahzen, bir musluk ( çeşme ) Mevlana Yahya efendi elindedir 25 akçe mukata'alı bir zemindir. Türbedar Tayyib elinde 25 aakçe mukataa'lı bir zemimin, Muallim Mevlana Veli'de bir kıt'a zemindir ki, ( me'kele -bahçe ?) boş-bozuk ( muattal) durumdadır..
Tuğra
Orijinali elimizde bulunmakla birlikte ayrıca Vakfiye Arşivi'ndeki 613 numaralı defter'in 1. sayfa 1.sırasında kayıtlı vakfiyenin üzerindeki notta :
İş bu vakfiye ve ilaveleri, Vakıf Nazırı Bilâl Ağa'nın mektuplarıyla Gurre-i Recep 1221/Eylül ortası 1806 tarihinde Haremeyn-i Şerifeyn Muhasebesi defterlerine kaydedilmiştir, ibaresi bulunmaktadır.
*
Vakfiyede, Cami, medrese, imaretten bahsettiği halde Kervansaraydan bahis yoktur. Bu da bize gösteriyor ki, başlangıç projesinde Kervansaray yoktur, cami inşaatın tamamlandığı 1548 yıllarında eklenmiş olabilir ( ? ). Zira bilindiği gibi medresesi 1544 yılında inşaatı başlamış ve 1547'de tamamlanmıştır. Aslında hududnâme Evail-i Muharrem 954 H / Şubat sonu 1547 tarihlidir. Dolayısıyla inşaat bitimi ile çakıştığından, eğer kervansaray Mimar Sinan'ın planında olsaydı, bahsetmesi gerekirdi, görevli tayin eder, ücretlerini belirlerdi, diye düşünüyoruz. Başlangıç projesinde 8 hücreli bir tâbhane ile Haremey-i Şerifeyn için yanında ikinci bir tâbhaneden bahsetmektedir vakfiye. Dolayısıyla günümüz literatüründe 8 odalı tâbhaneye kervansaray adı verildiğini görüyoruz. Vakfiyede belirlenen yapıları tekrar edersek : Cami, türbe, imâret, kiler, matbah, 8 odalı tâbhâne, Haremeyn-i Şerifeyn için mustakil bir odalı tâbhâne, anbar, ahur, kenif ve levazımatı, Semanin Medresesi. Sıbyan Mektebi ve medreseye vakfedilen kitaplar dahi, ek vakfiyede belirtilmiştir. Dolayısıyla, Şehzade Tâbhânesi, literatürümüzde Kervansaray olarak girmiş olup, aslı dinlenme evi olan tâbhânenin kulanılması, aslına daha uygundur.
* * *
K.172 numaralı Hududname; Gurre-i Cemâziyelûlâ 953 H./ 30 Haziran 1546 tarihinde hazırlanmış, Evail-i Muharrem 954 H / Şubat 1547
tarihinde hattat Kadı Mahmud bin Ahmed tarafından nefis hatla yazımı tamamlanmış olup, osmanlıca, harekeli nesih ile yazılmıştır. 304 x 193 mm. ebadında olup, 86 varak, 172 sayfadır. Sahife kenarları altun hal ile cetvelli, başı ve sonunda ikişer varak boştur. Kağıt, samani aherlidir.
Cildi; koyu kahverengi meşin kaplı, miklepli, şirazelidir. Cilt dışı altun halden cetvelli, köşebentli, salbekli, şemselidir. Cilt içi ve dışıda aynı şekilde süslü olup, köşebent ve şemselerin zemini çivitimsi mavi olup, çin bulutları kabartma kahverengidir. Hâlâ canlılıklarını korumaktadırlar. İki köşebent tamir esnasında mürekkeple yapılmıştır.
5. sayfada altun hâl, lacivert ile müzeyyen bir tuğrası bulunmaktadır.
6. Sayfada altun hâl, lacivert, yeşil, beyaz, pembe, siyah renklerle bitkisel motiflerle yapılmış, klâsik tarzda bir tezhibi vardir ki, II. Bayezıd dönemini hatırlatır.
Vakfiyenin aksine, Hududnâmenin zahriye sayfası tezyinatında hakim renk, % 50 çivit mavisi, % 50 yaldızdır. Çiçeklerin rengi aynı olmasına karşılık, tezyinat şekli bize Selçuklu - Beylik Dönemini yansıtır. Akroter diyebileceğimiz taç kısım yoktur. 105 x 95 mm.'lik alan üçe bölünmüş; 20 x 95 mm.'lik dikdörtgende dikine 7 tığ yerleştirilmiştir. altında; 27 x 95 mm.'lik enine dikdörtgen alan üçlü yaldız ters mukarnas motifi ( ters kandil ) ile üçlü çivit mavisi düz mukarnasa benzer katrtuşlara bölünmüş olup, ortasında sağda ve solda yarım, ortada iki stilistik vazomsu şekil üzerinde çiçek motifi vardır. Bunların altı; yeşil zincrekle ayrılmış olup, zincirek altında 46 x 95 mm. ebadındaki dikdörtgen alan içinde halıvari bir ortamda, yine beyaz, nar çiçeği, yeşil, mavi tonlarında bitlkisel çiçekler mevcuttur. Sanki bize cenneti hatırlatır. Ortada ise " Hazihi hududnâme-i Evkaf-ı Şehzade Şehid-i Said Sultan Mehmed Aleyhirahmeti " ibaresi yaldız üzerine beyaz renkte, kenarları çok ince, çıplak gözle görülmeyen, siyah renkte, kontürlenmiştir. Bu kontür, o devirde, kontür çizgisinin ne kadar ince çekilebildiğinin bir kanıtıdır. Yanlarında ise yarım şemseye yakın bir kartuşla beyaz noktalı bir zincirek bunları birbirine bağlamakta, keşişmediğinden, biri alttan , diğeri üstten geçtiğinden, devamlılık göstermektedir.
Altında 7 satır metin bulunmaktadır. Diğer sayfalar 101 x 171 mm. ebadında cetvellenmiş ve içine 9'ar satır yerleştirilmiştir. 167. sayfada eser Evail-i Muharrem 954 H. / Şubat 1546 tarihi ile sona erer. 168-172 sayfalar arası boştur.
Vakfiye Arşivi'ndeki 613 numaralı defter'in 14 sayfa 2. sırasında kayıtlı Hududnâme'nin üzerindeki notta :
İş bu vakfiye ilaveleri, Vakıf Nazırı Bilâl Ağa'nın mektuplarıyla Gurre-i Muharrem 1221 / Mart ortası 1806 tarihinde Haremeyn-i Şerifeyn Muhasebesine kaydedilmiştir, ibaresi bulunmaktadır.
Eser, Şehzade Mehmed külliyesinin ayakta kalması için vakfedilen gelir getirici mülklerin sınırlarını, detaylı olarak tarif etmektedir.
***
*
Tezyinatı Klâsik Türk üslubunda (4) olup, Sultan II. Beyazıd Vakfiyeleri ile Selçuklu Dönemi tezyinatını yansıtır. Babası zamanında yapıldığı halde elimizde bulunan orijinal Kanuni Sultan Süleyman'ın Şam, Sular ve genel Vakfiyesi tezyinatlarına benzerlik yoktur.
Renkler farklıdır. Kanuni'ye göre daha arkaik devri hatırlatır.
Tezyinatta bozulma ve dejenerasyon hiç yoktur. Aradan geçen 447 yıl renklere tesir etmemiştir. Türk kültür ve medeniyetinin unic malzemesi olup, sosyo-kültür tarihimizin insanlığa bıraktığı bir şaheserdir.
1.M.Çağatay Uluçay; Padişaharın Kadınları ve Kızları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1980, s.34-39.
2. İsmail Hakkı Uzunçarşılı; Osmanlı Tarihi, C.II, 5.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1980, s.401408.
3.Beyhan Erçağ; Mimar Sinan'ın İnşa ettiği Türbeler, Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, Ankara 5-8 Aralık 1988, VI. Vakıf Haftası Kitabı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1989, s.221
4. Karlilaştırma için Bkz.:
Sadi Bayram; Beylik Devri Bir Kur'an Cüzü, Vakıflar Dergisi, S.XVI., Önder Matbasası, Ankara, 1982, s. 143-154.;
S.Bayram; Sultan I. Mahmud'un Vakfiyelerindeki Tezyinat, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul 23-28 Eylül 1985.
S.Bayram; II. Mahmud'un Vakfiyelerindeki Tezyinat, Vakıflar Dergisi, S. XVIII, Önder Matbaası, Ankara, 1983, s.147-188. ;
Sadi Bayram; Sultan III. Selim'in Vakfiyelerindeki Tezyinat ve Türk Süsleme Sanatına Batı Sanatının Etkileri, X. Türk Tarih Kongresi, Ankara 22-26 Eylül 1986,; Kültür ve Sanat, S.2, T.İş Bankası Yayınları, Pan Matbaası Ankara 1989, s.71-75 ;The Ornamention of Selim The Third's Deed of Trust And Westerns Influances On Turkish Decorative Arts, s.93-94.
S.Bayram; Beyhan Sultan Vakfiyeleri, Tezyinatları ve Türk Tezhip Sanatındaki Yeri, XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 5-9 Eylül 1990,; Kültür ve Sanat Dergisi,S.9, Ajans-Türk Matbasası, Ankara, T.İş Bankası Yayınları, Mart 1991, s.70-73.;Beyhan Sultan Trust Deeds And Illiminatioans, s.94.
S.Bayram, Sultan II. Bayezıd'ın Vakfiyelerindeki ve Hududnamesindeki Tezyinat ve Kültürümüzdeki Yeri, IX. Türk Sanatları Kongresi, İstanbul, 1991; Kültür ve Sanat, S. ? , T.İş Bankası Yayınları, Ankara, s..... ;.
Şehzade Külliyesi mimarisi için kaynakca : ----------------------------------------
Aptullah Kuran; Mimar Sinan, Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1987.
Prof.Aptullah Kuran; "Mimar Sinan'ın Külliyeleri",Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1988, s.165-175.
Prof.Aptullah Kuran, "Mimar Sinan'ın Camileri", Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1988, s.176-214.
Prof.Aptullah Kuran, "Mimar Sinan'ın Türbeleri",Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1988, s.223-238.
Doç.Dr. Baha Tanman; " Sinan'ın Mimarisi İmâretler" , Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları,
İstanbul 1988, s.338-340.
Prof.Dr.Zeynep Ahunbay:"Mimar Sinan'ın Eğitim Yapıları, Medreseler, Darü'l-Kurralar, Mektepler",Mimarbaşı Koca Sinan
Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları,
İstanbul 1988, s.245.
Prof.Dr.Gönül Cantay; "Kervansaraylar ",Mimarbaşı Koca Sinan
Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları,
İstanbul 1988, s.369-392.
Prof.Dr.Ayla Ödekan ; " Kaynakca ", Mimarbaşı Koca Sinan
Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları,
İstanbul 1988, s.631-640.
Mimar Sinan Bibliyografyası, Milli Kütüphane Yayınları, Ankara 1987,
51 s.
Beyhan Erçağ;" Mimar Sinan'ın İnşa Ettiği Türbeler ", Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, 5-8 Aralık 1988, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1989, s.220-221.
Prof.Dr.Semavi Eyice;" Mimar Sinan'ın Medreseleri ", Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, 5-8 Aralık 1988, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1989, s.203.
Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1988.
----------------------------------O------------------------------------
Slaytlar :
1. K.122 Numaralı Şehzade Vakfiyesi cilldi ,
2. Cildin iç yüzü,
3. Zahriye sayfası, 4. Teyinattan detay,
5. K.122, s.8-9. şiirler,
6. Vakfiyede Kanun'nin tuğrası ve solda kadı tasdiki, ancak mühür yok. 7. Tuğra, detay,
8. K.122, s.22-23. vakfiyeden bir sayfa.,
9. K.122, s.28, şiir,
10..................
11................
12.K.122, s.187-188 vakfiiye sonu ve " fi " kelimesi yazılarak tarih konmamış,
13.Sayfa 189-190. vakfiyenin şahitleri, üç kişinin baba adı atlanmış boş bırakılmış.
14.K.122, Birinci Ek vakfiye başlangıcı, Sıbyan Mektebi Hakkında. 15.S.195-196. 1.Zeyl vakfiye sonu.
16.K.122, Şehzade Mehmed'in ikinci ek vakfiyesi ( kütüphane ) başlangıcı.s.199.
17.Sayfa 205, 2. ek vakfiye sonu .
18.Sayfa.206, Kanuni'nin Tuğrası. 19.s.207-208, Ek vakfiye giriş bölümü.
20.s.211-212, Kanuni ve Rüstem Paşa adı sülüs ve kontürlü yazılmış, 21.K.122 numaralı eserin son sayfası.s.236.
22.Şehzade Mehmed'in K.172 numaralı Hududnâmesi cildi, Vakfiye
cildinden daha kaliteli olduğu görülmekte.
23.Cild miklebi ile.
24.Cildin iç yüzeyi, sade ve sanatkârane işlenmiş.. 25.Arka kapağın iç yüzü,
26.Cild içindeki şemseden bir detay, 27.Hududnâmedeki Tuğra,
28.K.172'nin zahriye sayfası,
29.Teyinattan bir detay, 30.Hududnâmenin 161. sayfası, 31.Hududnâmenin 162. sayfası. 32.Hududnâmenin sonu,s.166.
33.K.172 numaralı eserde,s.167. Hududnâmenin hattatıKadı Mahmud bin Ahmed'in adı, Gurre-i Cemaziyelûlâ 953 tarihi, ve yazılış tarihinin sonu Evail-i Muharrem 954 H.
KARŞILAŞTIRMA
34.Fatih Sultan Mehmed'in Vakfiyesi tezyinatı,
35.Sultan II. Bayazıd'in vakfiyesinin zahriyesi,
36.Kanuni Sultan Süleyman'ın Vakfiyesi tezyinatı,
37. Kanuni Sultan Süleyman'ın Su Vakfiyesi tezyinatı,
38.K.134 numaralı Babüssaade Ağası Osman Ağa bin Abdurrahman'ın 1017 tarihli vakfiyesindeki Tuğra.
39.Sultan III. Selim'in K.29 numaralı vakfiyesinin cildi.
40.Sultan III. Selim'in K.29 numaralıvakfiyesinin kadı tasdik yeri. 41.Sultan III. Selim'in K.29 numaralı vakfiyesinin zahriyesi tezyinatı, 42.Sultan III. Selim'in K.168 numaralı vakfiyesinin cildi,
43.Sultan III. Selim'in K.168 numaralı vakfiyesinin kadı tasdiki, 44.Sultan III. Selim'in K.168 numaralı vakfiyesinin kadı tasdiki, 45.Sultan III. Mustafa'nın kızı Mihrişah Kadın'ın K.55 numaralı
vakfiyesi kadı tasdiki,
46.Sultan II. Mahmud'un K.190 numaralı vakfiyesinin zahriye zayfaları. 47.Sultan II. Abdülhamid'in vakfiyesi cildi,
48.Sultan II. Abdülhamid'in vakfiyesi tezyinatı
40 adet. Renkli dia.
|