TÜRK-İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİ - TURK'S AND ISLAMİC CİVİLİZATİOAN, FOUNDATİONS, ART,HİSTORİCAL ART, HİSTORY
EVKÂF-I İSLÂMİYE MÜZESİ'NİN KURULUŞU ve YÖNETMELİĞİ
EVKAF-I İSLÂMİYE MÜZESİ'NİN KURULUŞU
Ve Aynı Dönemde Hazırlanan
YÖNETMELİĞİ

Sadi BAYRAM


Osmanlı Müzeciliğinin kuruluşu 1846 yıllarında Müşir Ahmed Fethi Paşa zamanında Aya İrini Kilisesi, eski silâhların depolandığı Cebehane olarak kullanıldığı sıralarda antik eserler gelmeye başlanmış ve en emin yer olarak Cebehaneye konulmasına karar verilmiştir. Bu şekilde de Osmanlı Devleti'nde ilk müzenin temelleri atılmış olur. 1868'de resmen Müze açılır.

Anadolu'da bazı cami ve türbelerden, özellikle Bursa'daki türbelerde hırsızlık artınca, Osman Hamdi Bey'in kafasında olan Müze-i İslâmiye Şubesi, Evkâf-ı Hümayun tarafından Süleymaniye İmâret'nde 14 Nisan 1332/ 27.04.1914 tarihinde resmen açılır. Bugünkü Sultanahmed İbrahim Paşa Sarayında bulunan Türk-İslâm Eserlerinin nüvesidir.

Anadolu'dan daha önceleri Müze-i Hümayun olan İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne gönderilen eserler ile Evkâf-ı Humayun tarafından Anadolu'dan ve bazı türbelerden toplanan antika sayılabilecek teberrukât eşyaları, Kur'an, rahle, minber, tarikat eşyaları, tarikat muzik aletleri, vakfiyeler, ahşap dolap nişleri, yazma eserler burada toplanmaya başlar. Şeyhülislam ve Evkâf Nazırı Hayri Efendi'nin rolü büyüktür.

Müzeyi kurmak üzere aşağıda isimleri buluna Kurucu Heyet teşekkül ettirilir:

Keçecizâde Reşad Fuad: Şûra-i Devlet üyeliğinden emekli, İdare Heyeti Başkanı.

İsmed: Sabık Şehiremini ve İstanbul Meb'usu.

Armenak: Divan-ı Muhasebat İkinci Başkanı,

İbn-ül Emin Mahmud Kemal ( İnal ) : Vilâyet-i Mümtaze ve Muhtara kalemi Müdürü,

Mehmed Ziya : Maarif Nezareti Te'lif ve Tercüme Dairesi Üyesi,

Ahmed Hakkı : Müze Müdürlüğüne atanmıştır.

Ali Baş Hempa Bey: Adliye Nezareti Teftiş Heyeti Başkanı ( sonradan üyeliğe atanmıştır)
Yukarıda isim ve unvanları belirtilen kişiler Evkâf-ı İslâmiye Müzesi İdare Heyeti olarak haftada bir defa toplanmaktadırlar.

21 Kanun-ı evvel 1325 R./ 03.01.1910 tarihinde Sadr-ı Âzam Hüseyin Hilmi imzası ile Maarif Nezaret'mden gelen bie tezkerede aynen şu ifade kullanılmıştır. '' Dersaadet ile taşradaki cevâmi-i şerifede bulunan âsar-ı nefise-î kâdime ve cedidenin ziyadan vikâyesi ile temini muhafaza-i lâzımeden olarak bunlar meyanında eşyayı cedideden nolanların emr-i muhafazaları zımmında icab eden tedbirler Evkâf-ı Humayun Nezareti Celîlesi'nce ittihaz olunmak üzere'' denildikten sonra eski nefis eserlerin Çinili Köşk'te muhafaza edileceği bildirilmiştir.

Aynı buyrultuda, Bursa ve Gekboze'de çalınan vazo ile fanuslar, Eskişehir Melek Mustafa Paşa Camiî ile Mevlevihanesi'nden Melîl Nasır zamanından kalma ve iki tarafı âyet ve hadislerle süslü tunç fenerler hakkında açıklama bulunmaktadır.

Bunları Avrupa müzelerine kaçırılmasını önlemek için Gümrük Dairelerinin uyanık bulunmaları tebliğ edilmiştir.

Bunun üzerine Evkâf Nazırı adına Müsteşar Hakkı, Müze-i Humayun idaresinden Bursa'daki sultanların türbeleri ile camilerden toplanan ve tarihî değeri bakımından oralarda kalması uygun olmayan dört sandık ile bir denkten ibaret ''Evkâf-ı İslâmiye Müzesi'ne nakloluncaya kadar'' Müze-i Humayun'da uygun bir yerde saklanması Emlak-ı Vakfiye Kalemi'nin 60470/432 sayılı yazısı ile rica edilmektedir.

Evkâf Müzesi olarak Süleymaniye İmâret'te açılması kararlaştırıldıktan sonra bir müdür aranır. Evkâf Nazırı 13 Ağustos 1328'de / 26.08.1912 M. Müze-i Humayun'a yazdığı tezkerede Evkâf Müzesi Müdürlüğüne atanması kararlaştırılan Celâl Es'ad Bey'in görevi kabulden kaçınması üzerine, diğer bir zatın tavsiye edilmesi Müze-i Humayun İdaresi'nden rica ediliyor. Müze-i Humayun İdaresi Ahmed Tevhid Bey'i tavsiye ediyor. Ahmed Tevhid Bey Nezaret'e davet edilerek göer teklifi yapılmasına rağmen o da görevi kabul etmiyor.

Evkâf Nazırı 16 Eylül 1328 / 29.02. 1912 tarihli Müze-i Humayun İdaresi'ne yazdığı tezkerede; Evkâf Nezareti Fen Heyeti'nde çalışan Sanayiî Nefise Mektebi mezunu Nihad Bey'in Müdürlüğe uygun olacağı ve bir Evkâf-ı İslâmiye Müzesi Danışma Heyetince mazbata ile uygun görüldüğü belirtildikten sonra, Müze-i Humayun Müdürü Halil Edhem Bey'in müteâlası soruluyor. Bu sırada Tarih-i Osmanî Encümeni eski üyelerinden Ahmed Saip, Sadaret'e bir dilekçe ile müracaat ederek müdürün müsabaka ile atanmasını hatırlatır. Müze-i Humayun Müdürü Halil Edhem Bey'in fazla tereddüt hoşuna gitmemiş olacak ki, 22 Eylül 1328/ 05.10.1912 tarihli tezkerede, nazik bir ifade ile'' gerekli evsafa haiz bir zat-ı madem ki seçtiniz, müşavere heyeti de, mazbata ile teklifinizi uygun gördü. Benin aciz müteâlama hacet görülmemiştir'' cevabını vermiştir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Dairesi Başkanlığı 949 numaralı Kütük Defteri, 48.sayfa, 6641 numara ile Tafsil-i Nizâmat Defterinde Evkâf-ı İslâmiye Müzesi Talimatnâmesi bulunmaktadır:

Makam-ı Nezaret-i Tensibi Veçhile Tasvib Olunan Talimatnâme

Lüzum ve sureti teşkilin Evkâf Nezareti İdare-i Merkeziyesi teşkilât ve vezaifini havî Nizamnâmenin 16. Maddesinde gösterilen Evkâf-ı İslâmiye Müzesi hakkında olup iki bab, dörder faslı şamildir.
Bab-ı Evvel:

Evvkâf-ı İslâmiye Müzesi'nin İdare-i umumiyesi hakkında dörder faslı muhtevidir.

Fasl-ı evvel:

Evkâf-ı İslamiye Müzesi'nin maksadı tesis-i ve sureti idaresi beyanındadır.
Madde: Evkâf-ı İslâmiye Müzesi'nin maksadı tesisi bilumum hayratı şerife ve mahalli sairedeki teberrûkât ve eşya-i vakfiye meyanında âsar-ı kadime-i nadire ve nefise-i İslâmiyeden icad edenleri celep ve celp ile teşhirden ibarettir.

Madde 1: Evkâf-ı İslâmiye Müzesi bir müdüriyle lüzumu kadar ketebe ve hademeden mürekkep olacak ve iş bu talimatnâmenin tayin ve irâe eylediği umur ve hubusadda i'tâ-i rey ve karara selâhiyetdâr olmak üzere erbâb-ı vukuf ve iştisatan müteşekkil bir de idare bulunacaktır.

Fasl-ı sani :
Meclis-i İdare'nin Vazifesiyle Re'is ve âzâlarının Suret-i İntihab ve Tayinlerine Dair :

Madde 2 : Meclis-i İdare âzâları adeden beşten dum ve yediden efsun olmamak üzere bidâyeten Evkâf Nazırı canibinden intihab ve tayin olunacak ve müze müdürü adedi muayyen dahilinde olarak bu meclisin âzâ-i tabiîyyesi bulunacaktır.

Madde 3 : Meclis-i İdare âzâları ricayi intihab ve tayinleri müteakip bir ictimâ ve iclerinden birini re'is intihab edecek ve intihab olunacak zatın riyâseti bir seneden fazla devam etmek üzere Makam-ı Nezaretten tasdik edilecektir.

Madde 4 :Âzâlık intihabında kezâlik malûmat ve mahâreti kâfiyesi bulunanlar Meclis-i İdare tarafından intihab ve tayin ve Nezaretce tasdik olunacak ve emr-i intihab ve tayinde ittifak hasıl olmadığı surette Heyet-i Meclis'in ekseriyeti surisanı arasını ihraz eden zat tercih olunacaktır.
Üç veya üçten ziyade âzâlık münhal bulundukta intihab keyfiyeti Nezaret'e aittir.

Madde 5 : Meclis-İ İdare onbeş günde bir ictima ile müzenin terkakki-i intizamı ve tekemmülâtı esbabında adadı ve ihzar ve idarece ittihaz tatbikine lüzum gösterilecek hususât hakkında da ittihazı karar edecektir.

Meclis İdare, Müdirin talebi veya Reisin daveti üzerine bu müddet tarihinde dahi içtima edilir.

Madde 6 :Meclis-i İdare âzâsı mevcudesinin nısfının bir ziyâdesiyle ictima ve ittihaz-ı karar edebilir.

Madde 7 : Meclis-i İdare, bil cümle mebaniyi vakfiye ve müessesat-ı hayriyeyi her zaman teftiş edebilmek selâhiyetine hazi olacaktır ve netice-i teftişatının mübeyyin bir kıt'a rapor tanzim ederek Nezaret-i Celîleye tevdî edecektir.

Madde 8 : Meclis-i İdare eşyayı mevcude ile peyderpey virud edecek sair teberrûkât ve teberrûkâttan nefis ve lâyıkı teşhir olanların tetkik ve tefrik ve gerek Dersâadette ve gerek taşrada cami-i şerifede ve türbe-i münife ile sair bil cümle müessesat-ı hayriyeye ve emakini vakfiyede mahfuz ve teşhire şâyan nefais-i âsarın celp ve cemini Makam-ı Nezaret'e bildirecektir.

Madde 9: Müzenin müsaiki şerife ve kütübü nefisesine mahfaza ile sair bilcümle eşya ve evrakı mevkuteye vazıh edilmek üzere '' Evkaf-ı İslâmiye Müzesi '' namıyla bir damgası bulunarak bir kutu derununda ve müdür nezdinde hıfz olunacak ve istimali icabed ettikce Meclis-i İdare Re'isi veya tahriren mezuniyet vereceği âzâdan birisi hazır olduğu halde kutudan çıkarılarak damgalanması lâzım gelen evrak ve eşya badet takdim yine kutuyu vaz olunarak hazır bulunan re'is veya âzâ canibinden takdim olunacaktır.

Madde 10: Meclis-i İdare her sene nihayetinde bir senelik asar-ı mesâî ve muvaffakıyetinin müş'ir bir cedvel tanzim ve matbuatla neşri ilân edecektir.

Madde 11 : Esbab-ı hâmiyet tarafından müzeye bitteberrû kabul edilecek, eşyanın üzerindeki levhalara müteberrilerin isimleri tahrir olunacağı gibi fevkâlade eşya-i nefise teberrû edecek zevat-ı hamiyet zamanın esamisi dahi müzenin münasib mahallinde hâkk ve nakş olunacaktır, fakat eşyayı müteberri anın kabülü ve gerek hakk-ı esamisi keyfiyetleri Meclis-i İdare'nin ekseriyeti sürüsanı arasında kararlaştırılarak makam-ı Nezaret'in tasvib ve tasdikine iktiran etmesi icab edecektir.

Madde 12 : Dersaadette bulunan selâtin-i i'zam ve vüzerâ ve ricâl türbelerinde levâzım-ı tezyiniyyenin daimi surette bir hali intizamda bulundurulması esbabının istikmali ile gerek sandukalar üzerindeki kirbuş ve sorguçların ve gerek sair metruka-i tarihiyyeden olup, türbelerde bırakılması Meclis-i İdarece lüzum görülecek eşya-i sairenin hali aslileri üzere muhafazada mahlut ve müntezemdir, bunlar muhtacı tamir ve tecdidi veya tezim olanları var ise Nezaret'in tensip ve muvafakatıyla icra-i icadın Meclis-i idâreye tevdî kılınacaktır.

Faslı Salis : Müdürün Vazifesi Beyanındadır :

Madde 13 : Müdür birinci derecede müzenin idare-i umumiyesinden mes'ul olup, müze umurunun hüsnü ceryanı ile dahilen inzibatının idaresinde ve isyayı mevcudenin hüsnü muhafazasında ve müzenin nezafet ve sahavetine ve eşyanın tasdikiyle üzerlerine yaftalar vazına memurin ve müstaminin vazifelerine devam ve ikdamlarına dikkat ve itina ve ifâ-i vazife hususunda terahi tekasülleri meşhut olan memurin ve müstahdemin tenbihat ve ihtarat iyazime icra mütenebih olmayanları lüzumu azimlerini tayini madde suretiyle Makam-ı Nezarete arz ve inha edecek ve şu kadar ki esbab-ı fevkâladeye müstenid olur ve lüzumu acil gösterilirse mes'uliyet-i deruhte ederek bir memur veya mustahdeme işten el çektürüp keyfiyeti kezalik Makam-ı Nezaret'e bildirecektir.

Madde 14 : Müdür her sene Haziran, Eylül, Kanun-ı evvel, Mart ibtidalarında zeyl talimata merbut ( ) numrulu matbu cetvele tevfikan hukudatı umumiyesine yani mezkûr müddetlerin de müzeyi ziyaret edenlerin adediyle duhuliye varidatının mikdarına dair istatistik ve müzece icrası mucib fevaid olacak ıslâhat ve tadilata dair bir rapor tanzim ederek Nezaret'e tevdî edecektir. Bu istatistikler senede bir matbuatı yevmiyeyle ilân edilecektir.

Madde 15 :Müdür her sene nihayetinde Meclis-i İdare ile bir istişare, bir bütçe lâyihası tanzim ederek bağ mazbata Makam-ı Nezaret'e arz eyleyecektir.

Madde 16 : Müzenin müstahdemini muvazat şeraiti mütesaviye olması halinde Sanayiî Nefise Mektebi mezuniyeti tercih edilmek şartıyla müdür tarafından inthab ve tayin ve memuriyetleri canib-i Nezaretten tasdik kılınacaktır.

Faslı Rabi: Ketebe ve Hademelerinin Vezaifi Beyanıdır:

Madde 17 : Müzenin kaffe-i umur ve muamelâtı tahririyesinin ifâ vazifesiyle mükellefiyetlerin icab eden ketebe ve müzenin takdir vr tanzifi ve eşya-i mevcudenin hüsn-ü muhafaza ve vikâyesi ve zevvare iraiyyesi gibi vezaif ile mükellef olan hademenin aksanı hüdemat ve vezayifi Meclis-i İdare tarafından tanzim olunacak bir talimatnâme ile tayin de müdür tarafından tatbik olunacaktır.

İkinci Bab
Birinci Fasıl
Müzenin Suret-i Ziyaretine Dairdir :

Madde 18: Müzenin idaresi pazartesi günleri eğer resmîye ve millîyeden mada günlerde zevvare küşâde bulunacak ve ancak Cuma günleri bade zuhur açılacaktır.

Madde 19: Zevadan 100 para zuhuru alınacak ve bu para mğüzenin defteri mahsusunsa kaydolunacaktır.

Madde 20: Talebe-i ulûm mekatibi resmiye ve hususiye talebesi yedlerine mensub oldukları medaris ve mekâtip idârelerinin resmî varakası olduğu ve talebe-i ulûm müderrisleri ve diğerleri bir memur refâketinde bulunduğu takdirde ücret-ü duhuliyeden müstesnadır.

İkinici Fasıl
Müzenin Evkat-ı Küşadına Dair:

Madde 21 : Müzenin saati küşatı mevsime göre Meclis-i İdare canibnden tayin ve müdüriyet marifetiyle ilân edilecektir.

Madde22:Müzeyi ziyaret edecek talebe miktarı yirmibeşi tecavüz etmeyecektir.

Madde 23: Talebe-i ulûme müderrisleri ve mekatip talebesine muallimleri tarafından müze dahilinde müşahade-i ilmiye-i vakfiye tertibi arzu edildiği takdirde müdüre müracaat edilecektir.

Madde 24: Müzede teşhir edilen eşyaya izin istiza edilmeksizin dokunmak ve fotoğrafını almak katiyen memnudur.

Madde 25 :Teşhir edilmiş olan âsarın musavver bir kataloğa tab ettirilerek müzede satılacak ve esmanı varidat kaydedilecektir.

Madde 26 : Müzeyi ziyaret edecek olanlar fotoğraf makinalarını, şemsiyesini, bastonunu ve paket halindeki eşyasını kapucuya terk ve teslim edilecek ve buna mukabil kapucuya ücret verilmeyecektir.

Üçüncü Fasıl,
Müzede Âsar ve eşyanın Fotoğraflarını veyahut Suretlerini Ahz ve İhtisam Etmenin Usûl ve Şeraiti Zamanındadır:

Madde 27 : Müzede mahfuz ve mevcud âsâr ve eşyanın suretlerini ihtisam etmek isteyenler eşyanın vaz ve tertibi intizam karışımına halel getirilmemek ve bu husustaki ihtarat ve temlihata tamamıyla riayet edilmek şartıyla müdüriyete tahriren müracaata ve istihsari ruhsata mecburdur.

Madde 28 : Gerek fotografya ve gerek vesaiti saire ile müzedeki âsârı istinsahı için müdüriyete vukubulacak müracaatı tahririyle Meclis-i İdareye bittevdî müsait olduğu takdirde icabı icra edilecektir.

Madde 29 : Resimler vesair vesait üzerinde soğan kağıdı vazı veyahut sureti aharla kalınının ahzı memnudur.

Madde 30: Müzede muhzır âsar ve eşyanın hiçbir suretle harice çıkarılmasına müsaade edilemez.

Dördüncü Fasıl
Mevadı Müteferrikaya Dair:

Madde 31 : Müzede mevcut âsarın fotoğraflarıyle mahkûkât kartpostallarının muayyen ve maktu bir fiat mukabilinde zevvare Meclis-i İdarenin Kararına mütevakkıf ve menuttur.

Madde 32: Müzede mevcut ve mahfuz eşyanın mümasilleriyle mübadeleleri ket'iyyen memnudur.

İlm-ü Haber Tesvidi
Şûra-i Evkâf'ın 3 Teşrinsani 329 / 16.11.1913 Tarihli Kararın Suretidir:

Nezaret-i Celîlelerin İdare-i merkeziyesi teşkilât vezayifinin afil olan nizamnâmenin hini tanziminde bilumum hayrât-ı şerifedeki eşya ve teberrûkâtın kayıt ve tahriri ile muhafazası esbabının istikbaline ve nefâis-i âsârın vazı' ve teşhirine mahsus olmak üzere Evkâf-ı islâmiye Müzesi namında bir müessese teşkili nazarı dekayıkı eser-i fehimhanelerinden dur buyurulmayarak mezkûr Nizamnâmeye bu bab bir madde derç ve ilâve buyrulmuş olduğu malûm-u samileridir. Muvaffakıyeti Celile-î Nezaretbenayileri semeresi olarak cilvesas saha-i imkân ve şükrân olan bir çok âsârı hasene-i devletleri silsile mübeccelesine bir lâhika-i nevin olan şu müessesenin kâffe-i ihtiyacı ile bilumum umur ve husussatın muntazam bir Nizamnâme raptı mukaddema tesise göre ol babta bir ilmî kâfi usûlünde ve bu da epeyce bir zaman mürüruna mütevakkıf ve vabeste olduğundan müesese-i mezkûrenin tesisinden matlup ve mütenazır olan kaviyet ve hüsn-ü idaresişyle temini bekâ ve idaresi içün ihtisas tatbiki icab eden ahk3am ve kavaid bittecrübe lâyıkıyle tezahür ve teayün ettikten sonra bir nizamnâme lâyihası kaleme alınması heyet-i acizanemizce muafık görülmüş ve şu sebebe mebnidir ki, Müze Müdüriyetince bu bata kaleme alınan lâyiha-i nizamiye enferut arz madde-i nizâmiyede muharrer bulunan talimatnâme halinde ifrağı olunarak huzuru hakayık zuhuru asıfhanelerine arz ve takdim kılınmıştır. Müteâlasından Samileri bu rıza üzere Evkâf-ı İslâmiye Müzesi'nin bir müdür ile luzumu kadar ketebe ve hademeden mürekkep olacağı mezkûr maddede gösterilmiş ve halbuki âsar-ı kâdime-i nadire ve nefise-i islâmiyeden icab edenlerin celp ve cemi ve teşhiri gibi müze müdüriyetinin cümle-i vezayifinden bulunan bir enci mühime bazı erbab-ı vukûf ihtisasına teşriki ve müdürü müracaat edeceği hususatı saire hakkında istihsali reyi her halde mucibi istifade olacağı vareste-i arz ve izah bulunmuş olduğundan mezkûr nizamnâmede lüzumu istihdamları gösterilen memurini muazafadan maada '' Meclis-i Mütehassısıyın'' nâmıyla bir de fahrî bir heyet teşkili münasip müteâlâ kılınarak talimâtnâme derc olunmuştur. Gerçi sini Maliye-i vakfın ademi ………. Mebaî şu meclis-i tavzife imkân-ı muvaffakıyet görülmemiş fakat vatana vakfa ait bu misillü didematı fahriyeyi nefsi için bir vazife-i mukadese suretinde telâkki edecek hamiyet-i hakikiye erbab-ı lehül hamd mevcud bulunmuş olduğuna nazaran talimatına mukaddese muhteviyetinin tasdik ve tatbiki menuttu reyi rezin isaber garin devletleri olduğu maruzdur ol babta emir ve ferman hazret-i menlehun emrindir.

Mezkûr talimatnâmanin bu vechile tashihi ile kayıd mevki tatbika vazımında Evkâf-ı İslâmiye Müzesi Müdirine ve Evrak ve Enval Vakfiye Müdüriyetiyle Muhasebat Müdiriyeti Umumiyeyesine ilmuhaber i'tâsı için 25 Teşrin-i sâni 329 / (08.12.1913 M.) tarihiyle Kuyud-u Vakfiye Müdüriyeti'ne havale buyrulan iş bu müzekkere ve sefufu talimatnâmenin idarece muamele-i kaydiyesi ifâ ve diğer idarelere dahi ilmuhaber i'tâ kılınmıştır.

10 Muharrem s.332 ve 26 Teşrin-i sâni s.329 / (09.12.1913 )
DİPNOT :
Eski Başbakanlardan Suat Hayri Ürgüplü'nin babası olan Hayri Efendi Fatih Medreselerinde Hukuk okumuş, 1898'de Maraş, 1901'de Lazikiye, 1902'de Suriye Vilâyeti, 1904'de Manastır, 1906'da Selânik Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi Başkanlığı yapmış Meşrutiyet'in ilânı müteakip Niğde Milletvekili seçilmiş, 1908'de Dar'ül-fünün ( üniversite) Hukuk Şubesi Şubesi Mecelle öğretmenliğine atanmış, 1901'da Adliye Vekilliği verilmişse de affını istemiş, 1910'da Meclis'in üçüncü dönem toplantısında Birinci Reis Vekilliğine getirilmiş, 01.01.1910'da Evkâf Nazırlığına getirilmiş, 1911'de Dahiliye Nazır Vekilliği yapmış, 04.10.1911'de Adliye Nazırlığı ve Şûra-i Devlet ( Danıştay) Başkanlığı, n21.07.1912'de Evkâf nazırlığında ayrılarak Medreset'ül-Guzât Ceza Hukuku Öğretim üyeliğine geçmiş, 24.01.1913'de üçüncü defa Evkâf Nazırlığına getirilmiş, rahatsızlığını beyan etmiş, 28.05.1913'de dördüncü kez Evkâf nazırlığına atanmış, 15.03.1914'de Evkâf Nazırlığı uhdesinde kalmak üzere Şeyhülislâmlığa getirilmiştir. 1915'de istifa etmiş, 14 10.1918'de Adalet bakanlığı yapmış, bir ay sonra ayrılmış, Birinici Dünya Savaşına girmemiz nedeniyle Divan-ı Harbe verilmiş, ber'at etmiş, İngilizler tarafından Malta'ya sürgüne gönderilmiş rahatsızlanınca Yurda dönmüş, Refet Paşa Afyon'da karşılıyarak Atatürk'ün kendisine çalışma teklifini, İttihad-ı Terakki Partisi eski mensubu olması münasebetiyle huzursuzluk vereceğini beyan ederek affını istemiş, 07.07.1921'de Kurban Bayramı arefesinde Ürgüpte ebedi âleme göç etmiştir.
Vakıflarda büyük reform hareketi yapan Hayri Efendi; vakıflarla ilgili şer'î işlemlerin sıhhatli bir şekilde yürütülmesi için, mevcut personeli eğitmek, bundan sonra göre yapacak personelin yetişmesini sağlamak amacıya 09.06.1911'de Evkâf Mektebi kurulmuştur. 01.04.1916'da Evkâf-ı İsl3amiye Matbaasını tesis etmiştir.Camiler Vakıflara bağlı oldukları için halk eğitimini karşılamak üzere camide vaiz veren hocalar için '' Medreset'ül Vâizin''i tesi etmiş ve aşağıdaki ders proğramını yürülüğe sokmuştur.
23 Rebiyulevvel H.1332 H.. / 02 Şubat 1329R./ 19.02.1914 M. tarihinde yayımlanan Nizamnameye göre "Medreset'ül-Vâ'izîn”in ders programı şöyledir :
1. Tefsir
2. Hadis ve ûsûlü hadis
3. İlm-i kelâm ve Tarihi İlm-i Kelâm
4. İlm-i Fıkıh
5. İlm-i Ûsûlü Fıkıh
6. Feraiz (Miras Hukuku) ve İntikâl Kanunu
7. Siyeri Nebi
8. Tarih
a. İslâm Tarihi
b. Osmanlı Tarihi
c. Türk Tarihi
d. Medeniyet Tarihi
e. Dinler Tarihi
9. Coğrafya (Bilhassa Osmanlı ve İslâm Coğrafyası)
10. Osmanlı Edebiyatı
11. Arap Edebiyatı
12. Fars Edebiyatı
13. Riyâziyat
a. Matematik
b. Geometri
c. Cebir
14. İlm-i Hey'et (Astronomi) Uygulamalı
15. Tabi'iyyât
a. Hikmet (Fizik)
b. Kimya
c. Mevâlid-i Selâse (Mâden, Nebat, Hayvan olmak üzere tabiatın üç âleminden bahseden ilim)
16. Felsefe
a. İlm-i mantık
b. İlm-i ahvâli ruh
c. İlm-i ahlâk
d. İlm-i mâ-ba'd'et-tabi'iyye (Metafizik)
e. Felsefe Tarihi (Bilhassa İslâm Felsefesi Tarihi)
17. İlm-i İçtima' ve Terbiye (Sosyoloji)
18. Mâlumât-ı Hukukiye
a. Muhtasar Hukuk Nazariyesi.
b. Kanun ve Nizamnameler
c. Ceza Hukuku
d. Vakıf Hukuku
e. Cemaat- İslâmiye Teşkilâtı
19. İlm-i iktisat ve Maliye (Nazariyenin yanında Maliye ile ilgili, Kanun ve Tüzükler de kısaca okunacaktır.)
20. Hıfzısıhha (uygulamalı olarak, hastaya ilk müdahale metodları da okutulacaktır.)
21. Hitabet ve Mev'ıza (uygulamalı olarak)
22. Beden Eğitimi.
Bkz; Evkâf-ı Humayun Nezareti'nin Kuruluş Tarihi ve Nazırların Hal Tercümeleri,( Eski harflerden sadeştirerek neşre haz. Nazif Öztürk), Vakıflar dergisi, S.XIX, Ankara 1985, s.77-85.

Gebze
Yayınlandığı Yer: Sadi BAYRAM WEB Sitesi ,04.04.2011
Yazar :
Konuyla İlgili Diğer Başlıklar:
  • IdizÂde, ÂkifzÂde Mustafa Efendi Ve Eserleri
  • IdizÂde, ÂkifzÂde Mustafa Efendi Ve Eserleri
  • Hacettepe üniversitesi'nden Bir Yıldız Kaydı
  • Türk Müzeciliğinin çınarları
  • ?Îdî-zâde -Âkif-zâde Abdurrahim El-amasî Sülâlesi Ve Eserleri
  • Türk Kültüründe Icâzetnâmeler
  • Sabık Sultan ıı. Abdulhâmid'ın Selânik'den Istanbul'a Göçü
  • Amasya Uluslararası Alimler Sempozyumu Ardından
  • Kur'an Ve ılım
  • Kaynaklara Göre Güney-doğu Anadolu'da Ptoto- ön Türkler
  • Osmanlıda Resi Ilk Müze Adı Ne Zaman Ortaya çıktı?
  • Ayasofya Camii, Müze Olması Ve Ardındaki Gerçekler
  • Türk Kültüründe ölüm
  • Sevgi Ve Yardımlaşmada Yarışalım
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde Bulunan 1783-1810 Tarihleri Arasında Işlem Görmüş Bir Mühür Tatbik Deft
  • Kur'an Ve Bilgisayar-computer Ilişkisi
  • Sultan ıı. Bayezıd?ın Hattatı, Amasyalı şeyh Hamdullah Kur'an-ı Kerim'i Ve Bir Hâtıra
  • ?Îdî-zâde (- âkif-zâde) Abdurrahim El-amasî Sülâlesi Ve Eserleri
  • Osmanlı Döneminde Latin Harflerine Geçiş çalışmaları
  • Mühr-ü Süleyman Ve Türk Kültürü
  • Izgü Mescid
  • Taceddin Sultan Ve Evradı
  • çift Başlı Kartal
  • Bâki Kalan Bu Kubbede Hoş Bir Sedâdır
  • Ayasofya Camii, Müze Olması Ve Ardındaki Gerçekler
  • Bosna- Hersek Ve Balkanlarda Vakıf Kültür Izleri
    (seminer Konu?mas? )
  • Ahlat Vakıfları
  • Selçuklu Kervansaraylarının Turizme Açılması
  • Hasan Paşa'nın Vakfı, şeyhülislÂm Ankaravi Mehmed Emin Efendi Vakfiyesi, Ve Ankara Sulu Han HikÂyesi
  • Yemen Fatihi Gazi Sinan Paşa Vakfiyeleri, Tezyinatı Ve Türk Süsleme Sanatındaki Yeri
  • Yakın Tarihimizde Merzifon, Merzifon Anatolian Koleji
  • Milli Kültür, Günümüz Türkiyesi Ve Muasır Medeniyetler Seviyesi
  • Türk Hat, Yazı-resim, Cilt Ve Tezhip Sanatı Ile Ilgili
  • Vakıflar Dergisi Makaleler Fihristi ( 27. Sayıya Kadar )
  • Cumhuriyetin 75. Yılında Vakıflar
  • Sultan ıı. Mahmud'un Vakfiyelerindeki Tezyinat
  • Maniheizm Doğuşu, Gelişimi Ve Tesirleri
  • özel Müzeler Ve Denetimleri Hakkında Yönetmelik
  • Günümüzde Sosyal Devlet Anlayışı Ve Imaretler
  • Türk'ün Yolu Nereye Gidiyor
  • Toplumumuzda Kadın Ve Vakıf Kuran Kadınlarımız
  • Osmanlı Devleti Hakkında Bir Kronoloji Denemesi
  • Toplumumuzda Kadın Ve Vakıf Kuran Kadınlarımız
  • Cumhuriyetin 75. Yılında Vakıflar
  • Medeniyetlerin Beşiği Anadolu Ve Kılikya Aphrodosıas'ı ( Tisan )
  • Anadolu Turk - ıslam Sanatında Bazı Yapılar Ve Kronolojıye Aıt Katalog Denemesı...
  • Türk Kültüründe ölüm !
  • Büyük Türk Düşünürü Hacı Bayram-ı Veli Ve Akkoyunlu Uzun Hasan'ın Ankara Hacı Bayram Türbesi'ne Vakfettiği H
  • Xıv-xıx. Yüzyıl Vakfiyelerinde Türk Tezhip Sanatınının Gelişimi, Batı Tesirleri Ve Günümüzde Yorumlayanlar
  • Anadolu'da Ilk RufÂiler Ve Hz.zeynel Abidin Ali Er-rufÂi El-abdali El-kayserani Soyuna Ait Bir Deneme Anad
  • Osmanlı Döneminde 1899 -1920 Yıllarında Istanbul Camilerinden çalınan çiniler
  • Peygamberler şehri Tarsus Ve Tarsus'da Bir özbek Vakfı
  • Başkent Ankara'nın Ihtiyacı Olan Kongre Merkezi Ne Zaman Yapılacak ?
  • Ankara Ulus Semtinde Türk Vakıf Araştırma Merkezi'nde 15.11.1998 Tarihinde Hali Sergisi Açılış Konuşması
  • Prof.dr. Albert Gabriel'e Ait Bazı Belgeler
  • Cumhuriyet'in Ilk Yıllarında Ankara'da Imâr Faaliyetlerinde
  • Cumhuriyet'in Ilk Yıllarında Ankara'da Imâr Faaliyetlerinde
  • Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan 12 Zilkâde 1262 H./ 21 Ekim 1846 Tarihli TeberrukÂt Eşyası
  • Atatürkcülük Ve 2001'li Yılların Türkiyesi üzerine
  • Ahilik Ve çıraklık Eğitim Ve öğretim Vakfı
  • Eski Eser Kaçakcılığı, Koleksiyonculuk Ve Müzecilik Tarihimize Bir Bakış
  • Cumhuriyet'in Derinliklerinden Hatıralar : Eski Ankaralılardan Dostum Sayın Nurettin Daş Ile
  • Medeniyetlerin Beşiği Anadolu Ve Kılikya Aphorodisias'ı ( Tisan Yapı Kooperatifi )-anatolıan : The Cradle Of Cı
  • Sultan ıı. Bayezıd'ın Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde Bulunan Vakfiyelerindeki Tezyinat Ve
  • Bektaşi Nutku (kendini Bil Ki, Tanrıyı Bilesin)
  • Kültürümüzde Hoşgörü
  • Fatih Sultan Mehmed'in Eyüp Sultan Külliyesi Vakfiyesi
  • Hicaz Demiryolları Ve Vakıflar
  • Mostar Köprüsü Restorasyonu Hakkında Ilk ön Rapor
  • Atatürkün Vakıflar Hakkındaki Konuşmalrı
  • Selçuk-name
  • Xıv-xıx. Yüzyıl Vakfiyelerinde Türk Tezhip Sanatınının Gelişimi, Batı Tesirleri Ve Günümüzde Yorumlayanlar
  • Konyadaki Esk; Eserler Hakkında Atatürkün Başbakan Ismet Inönüye Telgrafı
  • Atatürkcülük Ve 2001'li Yılların Türkiyesi üzerine
  • Ord.prof.dr. Ahmed Süheyl ünver
  • Türk Kültürü Ve Yoksulluğu Ortadan Kaldırmak Için
  • Istanbul'un Fethine Kadar Beylik Dönemi Vakfiyeleri
  • Kıbrıs, Gürcistan, şirvan Fatihi Lala Mustafa Paşa'nın 1563 Tarihli Vakfiyesi
  • Vakıf Arazilere Ve Gayrimenkullerine Tecavüz Ve Düşündürdükleri
  • Günümüzde Sosyal Devlet Anlayışı Ve Imaretler
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün Tekke Ve Zaviyelerin Kapatılmasından Sonra Taşınır Kültür Varlıklarının Korunması Ile
  • Türk Kültürünün Temeli Vakıflardır
  • Kültür Bakanlığı Tarihçesi Ve Milli Kültürümüz
  • Milli Kültür, Günümüz Türkiyesi Ve Muasır Medeniyetler Seviyesi
  • Eyüp Sultan Türbesi'nde 1919-1920 Tarihlerinde Yapılan
  • Merzifonlu Hacıbayramoğlu Maden Mühendisi Mehmed Akif Efendi
  • Selçuklu Tarihi, Selçuk Adı
  • Cumhuriyet Dönemi Kültür çınarlarından : Mahmut Akok
  • Mardin Vakıfları,imam Zeynel Abidin'in 1158 M. Tarihli, Ve
  • Tarihte Türk Adı Ne Zaman Ortaya çıktı ?
  • Sahib Ata Fahrü'd-din Ali'nin Konya Imaret Ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri
  • Phil.dr.hamit Zübeyr Koşay
  • Bulgarlar'ın Antik Başkenti Bulgar şehrindeki Islam Dönemi Mimari Eserlere Ait Panorama
  • Taşınır Kültür Varlıklarımızın Korunması Ve Yasa Dışı Trafiğinin önlenmesi
  • Ragıp Efendi'nin 1913-1922 Yılları Sibirya Ve Türkistan
  • Istanbul Vakıf Hat Sanatları Müzesi'nde Bulunan Tılsımlı Iki Gömlek Ve Kültürümüzdeki Yeri
  • Niksar Vakıflarına Genel Bir Bakış
  • Gazi Yahya Paşa'nın 1506 Tarihli Vakfiyesi
  • Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan 12 Zilkâde 1262 H./ 21 Ekim 1846 Tarihli TeberrukÂt Eşyası
  • Kanuni Sultan Süleyman'ın Oğlu şehzade Mehmed'in 1548 Tarihli Vakfiyesi, Hududnamesi Ve Türk Sanatındaki Yeri
  • Merzifon Ulu Camisinin Yeri Ve Merzifon'da Türk Islam Eserleri
  • Merzifon, çelebi Sultan Mehmed Vakfı üzerine Bazı Belgeler
  • Hayat Ağacı, Kültürümüzdeki Yeri, önemi Ve Mitlerin Ardındaki Gerçek
  • Türk Kültürünün Izleri üzerinde Araştırmalar: Etrüskler'in Ilk Vatanı Anadolu Mu? : Truva Savaşı Ve Etrüskler
  • Yıldız çini Fabrikasına Ait Birkaç Vesika
  • Selçuklu Vakfiyeleri üzerine Bazı Düşünceler
  • Xıv. Asırda Tezhiblenmiş Beylik Dönemine Ait üç Kur'an Cüzü
  • Baki Kalan Bu Kubbede Hoş Bir Sedadır
  • Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yıldönümü Münasebetiyle: Sultan ı.mahmud'un Orjinal Iki Vakfiyesi
  • ııı. Selim'in Vakfiyelerindeki Tezyinat Ve Türk Süsleme Sanatına Batı Sanatının Tesirleri
  • Osmanlı Dönemi Bazı Vakfiyelerin Hayır şartlarından Damlalar !
  • Bektaşilik Ve Masonluk
  • Minyatürle Ilgili Seçilmiş Bibliyografya
  • çelebi Mehmed Vakfı Arazisi üzerine Kurulan Merzifon Anatolian Koleji Ve Hastaneye Ait Bilgiler
  • Eski Eser Kaçakcılığı, Koleksiyonculuk Ve Müzecilik Tarihimize Bir Bakış
  • Safranbolulu Izzet Mehmet Paşa Vakfiyesi Ve Kütüphanesine Ait Tezyinatlı Iki Kur'an-ı Kerim
  • Istanbul Depremleri Ve Mimar Koca Sinan'ın Bilinmeyen Bazı Teknikleri
  • Merzifon'da Bilinmeyen Br Türbe '' Künbet Hatun ''
  • özel Müzeler Ve Denetimleri Hakkındaki Yönetmelik
  • Bitlis Vakıfları Ve Vakıf Eski Eserleri
  • Vakıf Eski Eserlerin Yeni Koruma Politikası
  • Sultan ııı.osman Vakfiyesi, Tezyinatı, Cilt Sanatı Ve Türk Kültüründeki Yeri
  • The Deed Of Foundatıon Of Sultan Osman The Thırd, ıts Embellıshments, Bındıng And ıts Place ın Turkısh Culture
  • Hacı Bektaş-ı Veli, Merzifon'da Piri Baba, Budapeşte'de Gül Baba Ve Bazı Bektaşi Vakıfları
  • Nurbanu ( Atik ) Valide Sultan'ın Istanbul-üsküdar'da 1582 Tarihinde Tesis Ettirdiği Vakfiyesi
  • Girit Defterdarı Rıdvanzade Hacı Mehmed Efendi Oğlu Ali Efendi'nin 1748 Tarihli Vakfiyesi Ve Tezyinatı
  • Bir çınarın Ardından... Yılmaz önge Dostumuz Hakkında Kısa Anekdotlar...
  • Beyhan Sultan Vakfiyeleri Ve Tezyinatları
  • Beypazarı Vakıflarına Genel Bir Bakış Ve Beypazarı Sadr-ı Azam Nasuh Paşa Hanı
  • Türk Kültürü Ve Biz
  • Bulgaristan'da Bulunan Osmanlı Vakıflarıdan Bir Demet
  • Bulgaristan'da Müftü Yardımcısı Yetiştiren Bir Vakıf Kuruluşu: Nüvvap
  • Ladik Ve Seyyid Ahmed-i Kebir Er-rıfai Hazretleri
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Halı Müzesi'nde
  • Bektaşi Nutku
  • Balkanlar Ve Kosova Facıası
  • Cumhuriyet'in Kuruluşunun 90. Yılında Başkent Ankara:
  • Istanbul Fethinin 555. Ayasofya'nın Müze Olmasının 74. Yıldönümü Vesilesiyle:
  • Atatürk'ün Vakıflarla Ilgili Sözleri
  • 893 H / 1488 M. Tarihli Akkoyunlu Yakub Han Vakfiyesi
  • Komünizmin Sembolü Lenin Yıkıldı, Sıra Bizans'ı Dize Getiren Fatih Sultan Mehmed'e Mi Geldi ?
  • Afganistan Tarihine Kısa Bir Bakış Ve Türk Subaylar Eskden Olduğu Gibi Milenyumda Da Afganistan Ordusunun EğitimÄ
  • Ayaş Vakfiyeleri üzerine Bir Deneme
  • Hacı Bayram-ı Veli Ve Tarıhe Bağlılık
  • Amasya-taşova- Alparslan Beldesi Seyyid Nureddin Alparslan Er- Rufâi'nin 655 H./1257 Tarihli Arapça Vakfiyesi Tercümesi Ve
  • Birgi Ulu Camii Içşn 1327 M. Tarihinde Yazılan Kur'an
  • Ankara'da Roma Anıtı- Res Gestae
  • A N " Akhi " Genealogical Tree
  • Milenyum Ruyası: Osmanlı Devleti'nin 700 Kuruluş Yıldönümü Ve Düşündürdükleri üzerine Bir Deneme
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde Bulunan Kendinden Desenli üzeri Yazılı Iki Kumaş
  • Kur'anda Yol Gösterici Ayetler
  • Amasya Vakıflarına Toplu Bakış
  • Izmir Bahri Baba Eski Musevi Mezarlığı
  • Anadolu'da Xııı. Yüzyıl Başlarında Bir Rufâi Zaviyesi
  • Glazed Tles Stolen From ıstanbul Mosques Between 1899-1920 Ottoman Period
  • Sultan ıı. Abdulhamid'in 1888 Tarihli Vakfiyesi Tezyinatı Ve Osmanlı Imparatorluğunda Ilk Toplu Konut Projesi
  • Tokat Vakıfları
  • şehirciliğe Katkısı Olan Kadınlar: Istanbul _üsküdar- Toptaşı, Nûrbânû ( Atik Valide ) Sultan Külliyesi
  • Türk Hâkimiyeti Döneminde Merzifon Mezarlıkları
  • Anadolu'da Xııı.y�zyıl B�r Rufa� Zav�yes�
  • Hayatını Vakıflara Vakfeden Y.mimar -mühendis Prof.dr. M. ılmaz önge
  • Başbakan Ismet Inönü'nün Cami,mescit Ve Diğer Vakıf Eski Eserlerin Korunmasıyla Ilgii Bütün Bakanlıklara Ve Genel Müdürlüklere G
  • Giresun Ili Vakıflarına Toplu Bir Bakış
  • Türk-islam Yapılarında Kronoloji Denemesi
  • Merzifon Tarihinden Yapraklar
  • Momumentum Ancyranum-res Gestae- Ankara Yazıtı-augustus'un Yaptı?ı ??ler
  • Bayramlu Beyliği (hacıemiroğulları )
  • Osmanlı Devletinde Vakıflar Ve Sultan ıı. Bayezıd'ın Vakfiyeleri
  • Kur'anda Yol Gosterici Ayetler
  • Kur'an'ı Kerimdeki Cinle Ilgili Ayetlerin Tamamı
  • Kur'an-ı Kerim'ın Arapca ındırılmesı ıle ılgılı Ayetler
  • Xıı-xııı.yüzyıl Türk Hamamları
  • Tanrı Ve Yazğı
  • Balkanlar Ve Kosova Faciası
  • Amasyalı Meşhur Eski Devirdeki Tarihçiler
  • Başkent Ankaranın Kongre Merkezi Ne Zaman Yapılacak
  • Anadolunun Gobegınde 1229 Tarıhlı Tascı Ustalarının Dantel Gıbı ısledıgı Dıvrıgı Ulu Camı Ve Darussıfası
  • Merkez Efendının Mursıdı Merzıfonlu Sunbul Sınan
  • Merzıfonlu Tarıhcı ısmaıl Hamı Danısment
  • Amasyalı Tarıh Ve Cografyacılar
  • Milli Kütüphane'nin Dire?i Dr. Müjgan Cunbur 85 Ya??nda
  • Bektasılık Ve Tasavvuf
  • Alev?lerde Nas?p Alma Tören?
  • Asker? Kat?p Hafız ?brah?m Ethem Efend?’nin Eyüp Sultan Türbes?ne A?t Nukut Vakf?yeler? - Türkiye Vak?flar Bank.özelle?tir
  • Tar?kat-ı Rufaî ( Anonim )
  • Türk Tezh?p San'atına Genel B?r Bakı?
  • Sultanahmet Halı Müzes? Ve Vakıflar
  • Tokat Vakıfları
  • Toplumumuzda Kadın Ve Vakıf Kuran Kadınlarımız
  •