TÜRK KÜLTÜR TARAH?NDE HALICILIK, VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜ?ÜNÜN ROLÜ, ?STANBUL ?SULTANAHMET HALI MÜZES?
Atl? kültür medeniyetine sahip olan Türk milleti; bilindi?i gibi Orta Asya bozk?rlar?nda, Kore k?y?lar?ndan Viyana varo?lar?na, TataristanSibirya'dan Ba?dad-Cezayir k?yalar?na kadar uzanan büyük bir co?rafî alanda, yani üç k?tada at ko?turan, yeti?tirdikleri evcil hayvanlar? bu topraklarda otlatan, necip bir millettir.
Önceleri bozk?rlarda, hayvanc?l?kla geçinen milletimiz, hayvanlar?n otlamas?n? dikkate ald???m?zda, ya?amak için s?k s?k yer de?i?tiriyorlard?. Dolay?s?yla k?sa sürede toplan?labilen, ta??ma kolayl??? olan e?yalar kullan?yorlard?. Zemin ise, iklim gere?i sabahlar? hafif ?slak oldu?undan, ?s? ve nemi hemen geçirmeyen, hariçten sat?n al?nmayarak, kendinde olan malzemelerden üretilebilen e?yalar kullan?l?rd?.
??te bunlardan biri, konumuz olan hal?d?r. Koyunlar?n yünlerinden dokunan hal? san'at?m?z, Türkistan'dan Anadolu'ya getirdi?imiz san'atlardan biridir. Hal?lar toplumlar?m?z?n bir soy a?ac?, mensup oldu?umuz boylar?n simgelerini ta??yan önemli bir ev e?yam?zd?r.
Yerle?ik medeniyete geçen milletimiz, bu san'at?n? unutmam??, genç , k?zlar?m?z, analar?m?z, bac?lar?m?z ve ninelerimiz bo? zamanlar?n? evde tezgâh ba??nda de?erlendirerek, duygu ve dü?üncelerini, örf -âdetlerini, folklorunu hal?lara yans?tarak, birer san'at eserlerini üretmi?lerdir.
Necip milletimizin hay?r-hasenat duygusu, Allah'?n r?zas?n? kazanma arzu ve dü?üncesi, Allah'?n evi hüviyetindeki mabedlerimizi güzelle?tirme hazz?, insanlar?n ibâdetlerini yaparken güzel bir çevrede bulunmalar? duygusu, yani estetik felsefesi ile ; mallar?n? kendi r?za ve istekleriyle cami ve mescidlere kazand?rm
Ta?rada bulunan eserler ise,imam-müezzin, ferra?lara zimmetlenmi? olup, görev de?i?ikliklerinde, bunlar yeni gelen elemanlara zimmetleniyordu.
Bat? ile münasebetlerimiz neticesi, eski eser fikrinin ortaya ç?kmas?, Asar-? Atika Müzesi kurulmas?, yeni müzelerin aç?lma te?ebbüsleriyle, gözler, büyük bir hazine olan Evkâf'a dikilmi?, her müze aç?l???nda, bu hazinenin mallar? gündeme gelerek yava? yava? soyulmu?, yurt d???nda büyük paralar getirdi?inden, az?nl?klar?n ve antikac?lar?n te?vikiyle, h?rs?zlar?n gözleri de camilere ve mukaddes mahallere dikilmi?tir.
Asl?nda hiç bir müslüman, camiden, yani Allah'?n evinden, bir din büyü?ünün türbesinden herhangi bir ?ey çalamaz. Zira, inanc?na ayk?r?d?r. Yine inanc?m?za göre cami ve türbe mallar? sat?lamaz, geleneklerimize göre u?ursuzluk yarat?r.. Bu gibi yerlerden bir ?ey al?namaz, ancak verilir... " Veren el, alan elden üstündür ! ", hadisi hepimize rehberdir.
Yine tarihe bir göz atacak olursak, Ak?ehir-Seyyid Mahmud Hayranî Türbesi Sandukas?, Bursa Ye?il Türbesi çinileri, ?stanbul-Eyüp Eyüp Sultan Türbesi Çinileri maalesef çal?nm??t?r. Konya Beyhekim Camii çinili mihrab? komple sökülmü?, çal?narak sand?klanm?? ve Almanya'ya Devlet Müzesi'ne götürülmü?tür.
1913 y?l?nda Evkâf Naz?r? Hayri Efendi ( eski Ba?bakanlar?m?zdan Suat Hayri Ürgüplü'nün babas? ) taraf?ndan Süleymaniye Külliyesi'nde kurulan Evkâf-? ?slâmiye Müzesi, yine camilerimizden toplanan en nadide eserlerle kurulmu?; bir sene sonra da h?rs?zlar taraf?ndan soyuldu?u için Maarif Nezaretine devredilmi?tir. ??te bugünkü Türk-?slam Eserleri Müzesi'nin ana çekirde?i. ?imdi te?hirde bulunan eserlerin % 90'? Vak?flar camias?ndan toparlanm??t?r.
Cumhuriyet'in kurulmas? ile çal??malar?na devam eden Vak?flar, Tekke ve Türbelerin kapat?lmas?yla birlikte, burada bulunan eserlerin say?m?n?n yap?lmas?n?, tarihi eser olanlar?n müzelerde toplanmas? için komisyonlar kurulmu?, komisyonlar listelerini üç kopya ç?karm??, ihtisas elemanlar? taraf?ndan müzelik görülenler, müzelere nakledilmi?tir.
Bakanlar Kurulu'nun 2.9.1925 tarihli toplant?s?na Cumhurba?kan? Gazi Mustafa Kemal ba?kanl?k yapar ve Tekke ve Türbelerin kapat?lmas?na ait Kararname'nin 5. maddesi son cümlesi aynen ?öyledir : " ... alelumum türbelerden haiz-i k?ymet olanlar?n emri muhafaza ve idaresi Maarif Vekâletine aittir."
Türbe, Tekke ve Zaviyelerdeki E?ya Hakk?nda Tahrirat :
Türbe, tekke ve zaviyelerdeki e?yan?n tefrik ve tasnifi hususunda vilâyetlerdeki baz? mahalli komisyonlarca tereddüt hâs?l oldu?u anla??lmakla bervechi âti hususat tavzih olunur.
1.Tarih ve sanat nokta-i nazar?ndan haiz-i k?ymet e?ya ile birlikte etnografiye müteallik e?yada müzelere konmak üzere tefrik olunacakt?r. Her nev'î alat-? musîkiye " ney, kudüm, saz, tel, vesaire, ?i?, teber, ke?kûl, âsa, kürsü , rahle, tesbih, kanta??, teslim ta?lar?, kavuk, mi?fer, arakiye, post, ?amdan, kandil, Bekta?î nefeslerinden birkaç beyit veya resimleri ihtiva eden levhalar, topuz, k?l?ç, kalkan gibi e?ya ilâ tereddüt Etnografi Müzesi için tefrik olunabilirler.
2.Acemkârî ve Anadolu mamulât?ndan olan nebâtî boya ile telvin edilmi? eski kilim ve hal?lar ve bunlar?n parçalar?, Asâr-? ?slâmiye ve Sanayii Nefise Müzesi ( eski Güzel Sanatlar Akademisi-?imdiki Mimar Sinan Üniversitesinin çekirde?i) için mühimdir.
3.Darülfünun'un münasip teklifi üzerine, yak?nda tesis-i tasavvur edilen ?nk?lâp Müzesi'inde ( Ankara Etnografya Müzesi ) maziye kar??an bektâ?î, kâdirî, nak?ibendî, ve mevlevî v.s. tarikatlerine ait olmak üzere bütün teferruat? ile tekke numunesi olaca??ndan, e?yalar?n hüsnü suretle muhafazas? ve iki adet dahili fotograflar?n?n Vekâlete irsali icap eder.
4.Tekke ve türbelerde bulunan kitaplar ?stanbul'da Komisyon ve Kütüphaneler Müfetti?'i Umumisi'nin nezareti alt?nda Süleymaniye'ye, Bursa'dakiler Müze Kütüphanesine, Kastamonu'dakiler Darulkurra'ya, Konya'dakiler Yusuf A?a Kütüphanesine toplanacak; di?er vilâyetlerdeki eserlerin de mahallî kütüphanelerde muhafazas? temin olunacak ve müteferrik eserler do?ruca Ankara'daki Kütüphane-i Umumiye'ye gönderilecektir.
5.Tekke ve türbelerde bulunan kitaplar?n iki nüsha olarak mufassal fihristi vücuda getirilecek ve bir nüshas? nihayet onbe? gün zarf?nda merkeze gönderilecektir.
6.Muhafazas? icap eden di?er müzelik e?yan?n müzesi olan vilâyetlerde müzelere-mektep müzeleri hariçte olmayan yerlerde-Maarif idaresinin tensip edece?i bir mahalle nakil ile muhafazas?n?n temini matluptur.
7.Tekke ve türbeler hakk?ndaki talimatnâmenin alt?nc? maddesine tevfikan Komisyonu mahsus taraf?ndan muhafazas?na luzum gösterilen türbelerin esamisi
ve bunlara bekçi tayin edilip-edilmemesi ve ne mikdar bekçiye ihtiyaç oldu?u hakk?ndaki malûmat azâmî sür'atle Vekâlete bildirilecektir.
2 Eylül 1341 Tarihli Heyet-i Vekile Karar?n?n Suveri Tatbikiyesini Mübeyyin Talimattir
5 Eylül 1341 tarihli Heyet-i Vekile Karar? mucibince seddedilmi? olan tekke ve zaviye ve türbelerle bunlar?n e?yalar? hakk?nda olunacak muamele bervechi zir beyan olunur :
1.Maaarif Vekâletinden de teblig edilece?i üzere bu talimat?n vurudundan merkezde vilâyetce ve kazalarda kaymakaml?kca alâkadar memurinden ( Te?kilât olan yerlerde Evkâf Müdürü veya memuru veya vekili de dahil ) mürekkep bir komisyon te?kil olunacak ve bu komisyonlar evvelemirde ister mâmur, ister harab olsun ne kadar tekke ve zaviye ve türbe varsa vaziyetle, kap?lar?n? mühürlemek suretiyle seddedeceklerdir.
.....
5.Seddedilmi? veya edilecek olan tekke ve zaviye ve türbelerin ?stanbul'da Müessesat-? Diniyye Müdiriyetince, vilâyat-? sairede Evkâf ?darelerince malûm ve mukayyet olan veya indet tahkik anla??lacak olan e?ya ve teberrûkât?ndan tekke ve zaviyelere ait k?sm? ile türbelere ait olanlardan Maarif Müdür ve Memurlar?nca mahallerinde ipkalar?na luzum gösterilmeyenleri tamamen memurini vak?fca tesellüm edilerek emin bir mahalle depo edilip i?'ar'? ahara kadar muhafaza olunacakt?r. ?ster mahallerinde h?fzedilmi?, ister bir yerde depo edilmek üzere kald?r?lm?? olsun, bilumum e?ya için her tekke ve zaviyeye ait ayr? ayr? olmak üzere her halde üç nüsha zab?t varakas? tanzim edilerek biri hükûmet-i mahalliye itâ, biri Müdürüyet-i Umumiyeye irsal ve üçüncü nüshas? da mahalli Evkâf ?daresi'nde h?fzolunacakt?r. Bunlar aras?nda müzede te?hire de?er olanlar bulunursa ?stanbul'daki Evkâf Müzesi'ne gönderilecektir. Müzeye gönderilecek e?yan?n hizalar?na bu suretle me?ruhat? lâz?me verilmelidir. Ve bunlar müzeye gönderilmelidir.
6.Cami ve mescid olarak b?rak?lacak mahallerde tekke ve zaviyelere ait e?ya hakk?nda da dördüncü madde mucibince muamele olunacakt?r.
7.?eyhlerin ikâmetine mahsus hanelerde kayd? hayatla ikâmetlerine müsaade edildi?ine göre bu gibi mahallere de müdahale edilmeyecek ve yaln?z bu binalarda tekke ve zaviyeye ait e?ya bulundu?u takdirde bunlar tesbit olunacak ve içlerinde müzede te?hire lây?k e?ya varsa bunlarda müzeye gönderilecektir.
.....
30.11.1341 ( 1925 ) tarihinde kabul edilen 677 Say?l? Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddi Hakk?ndaki Kanundan sonra, söz konusu yerlerde bulunan ta??n?r kültür varl?klar?n?n derhal say?m?na giri?ilmi?, o devirdeki Maarif Vekâleti il?ilileri veya mahalli müze te?kilât?n?n personeli veya bulunacak uzmanlar yard?m?yla say?mlar yap?larak iki nüsha halinde Valiliklere bildirilmesi emredilmi?tir.
Muamelât
179129/3
........ Valiliklere
Tekke. Zaviye ve Türbeler kapan?ld??? zaman buralardaki e?yan?n hususi komisyonlar?nca tarih ve sanat yönünden Müzelik olanlar? ayr?l?ncaya kadar saklanmak üzere Evkâf depolar?na kald?r?l?p o vakitten beri ço?unun haliyle b?rak?ld??? anla??lmaktad?r. Bu e?yan?n uzun müddet Evkâf depolar?nda al?konulmas? daimî kontrolü icapettirdi?i gibi ziyaa' da maruz bulundu?undan do?ru olmayaca?? cihetle hepsi vilâyet merkezine getirilerek te?kil edilecek bir komisyon taraf?ndan incelenip Müzelik olanlar?n Kültür Müdürlü?üne teslim edilmesi ve sat?lmalar?nda mahzur olmayanlar?nda Evkâf hesab?na sat?lmas? hususunun temin buyrulmas?n? sayg?larla dilerim..
282.1936
2845 Say?l? Kanun uyar?nca, Kadro harici olmalar? dolay?s?yla ; Kapanan camilerin durumu ve e?yalar? hakk?ndaki Muhasebe Müdürlü?ünün 20.11.1935 tarih ve 172779/6 say?l? genelge ekinde bulunan talimatnâme ise aynen ?öyledir :
2845 Say?l? Kanun Uyar?nca Kapanan Cami ve Mescidler ve Bunlar?n E?yalar? Hakk?nda Yap?lacak Muameleye Dair Talimatnâmedir
1.2845 Say?l? Kanun mucibince kadro harici b?rak?lmalar?na kapanmamas? laz?m gelen cami ve mescidlerin, Umum Müdürlükce tasdik edilen tasnif cetvellerinden ç?kar?lan isimlerini ve bulunduklar? mevkilerini gösterir cetvel ili?tirilerek gönderilmi?tir.
2.Bu cetvelde yaz?l? cami ve mescitlerin içlerinde bulunan e?yalar? gayrimuntazam bir surette oraya-buraya da??t?lmak üzere Vilâyetlerde Evkâf Müdürlüklerinin ve kazalarda Evkâf Memurluklar?n?n ve Evkâf Memuru olmayan mahallerde Müftülerin Ba?kanl??? alt?nda Evkâf Kâtipleri ile mahallin en büyük mülkî amiri taraf?ndan ayr?lacak de?erli iki zattan mürekkep olmak üzere bir komisyon te?kil olunacak ve hangi camiin bulundu?u mahallenin mümessili de üye s?fat?yla bulundurulacakt?r.
3. Bu Komisyon cami, mescitlerde bulunan e?yalar? ebad?, e?kâli. rengi. a??rl???, di?erlerinden kendilerini ay?rd eden vas?flar? gibi gereken malûmat ?erh verilmek suretiyle kay?t ve tesbit olunarak yap?lacak iki nüsha zab?t varakas?ndan bir nüshas? Evkâf ?darelerinde al?konularak, di?er nüshas? Umum Müdürlü?e gönderilecek ve her iki nüsha da her camiin kendi hademesine de imza ettirilecektir.
4.Bu e?yalar içinde k?ymetli eserler varsa, bunlar da bir ehli vukufa tetkik ettirilerek emin bir mahalde muhafaza alt?na al?nacak ve zab?t varakas?nda gösterilecektir.
5.K?ymetli eserlerden olmayan e?yalar evvelâ ihtiyac? olan kadro dahili camilere tevzi ve taksim edilecek ve kalan? da sat?larak paras? müsta?na anha Evkâf has?lat? gibi kadro dahilindeki cami ve mescitlerin ihtiyaçlar?na sarf edilecektir.
Ancak bunlar evvelâ müfredatl? bir cetvel ile sat?lmalar? vak?f için uygun oldu?una dair komisyonun bir mazbatas? gönderilmek suretiyle Umum Müdürlükten sat??lar? için sorulacak ve bu suretle sat??tan sonra bedelleri Vak?f Paralar Müdürlü?üne gönderilecek ve tahsilât miktar? bir cetvel ile buraya da bildirilecektir.
Bir de as?l zab?t varakalar?ndaki e?yalardan hangilerinin tevzi ve taksim edildi?i ve hangilerinin sat?lmalar? lâz?mgeldi?i bildirilecektir.
6.Bu cami ve mescitlerden de ne suretle istifade edilebilece?i dü?ünülerek içlerinde mahalli Kültür Müdürlü?ünden sorularak k?ymetli eserler varsa oldu?u gibi b?rak?lacak ve fotograf? da çekilerek biri Evkâf Dairesinde kalacak ve di?eri buraya gönderilecektir. ......
9.Kapanan cami ve mescitlerin e?yalar? tesbit edilirken k?ymetli eserlerden olup-olmad?klar? ve akar olarak kullan?lmalar? lâz?m gelip-gelmeyece?i ve sat?lmalar? lâz?m gelenlerin tahminen ne miktar bedel getirece?i hakk?nda da ayr?ca bir cetvel yap?larak, yanlar?na gereken izahat verildikten sonra Umum Müdürlü?e gönderilecektir. Ancak bu cetvel, kapanan cami ve mescitlerden ne suretle istifade kabil olaca?? hakk?nda bir fikri kat'i verece?inden tanzimine itina olunacakt?r. 20.11.1935
Vak?flar Umum Müdürlü?ünün 18.6.1938 tarih ve Muamelât Müdürlü?ünün 14677/46 say?l?, cami mahfellerinde herhangi bir tasnife tabi olmadan depo edilmi? evrak ve kitaplar bulundu?u, bunlar?n toz-toprak içinde bulunduklar?na dair, te?kilât?na gönderdi?i genelgede ise ?öyle denmektedir :
Cami mahfelleriyle, mü?temilât?nda ve vakfa ait di?er binalarda, vaktiyle hiç bir tasnife tabi tutulmaks?z?n geli?i güzel depo edilmi?, ve senelertden beri toz, toprak içinde kalm?? bir tak?m kitap ve evrak?n mevcut bulundu?u cari muhaberelerden anla??lm??t?r.
?çlerinde belki çok k?ymetli olanlar? da bulunmas? muhtemel olan bu kitap ve evrak?n toz-toprak içinde b?rak?larak büsbütün mahvolmalar?na meydan
verilmesi do?ru olmayaca??ndan, bunlar?n bir an evvel tasnifiyle mahiyetlerinin tesbiti ve ona göre gere?inin yap?lmas? lâz?md?r.
Bunun için Vilâyetiniz dahilindeki camilerde ve vakfa ait binalarda böyle depo edilmi? kitap ve evrak varsa, Vilâyet Makam?na müracaatla, ihtisas sahibi olanlardan mürekkep bir komisyon te?kil ettirilerek, esasl? bir tasnif yap?lmas? ve tanzim edilecek izahl? cetvellerden bir adedinin buraya gönderilmesi ve yoksa malûmat verilmesi ehemmiyetle tamimen tebli? olunur . 18.6.1938
Manisa'da Çe?engir, Gökta??, Ni?anc?, Velio?lu, Hüsrev A?a camilerinden 6 saccade hal?, 3 kilim çal?nmas? olay?ndan sonra Vak?flar Umum Müdürlü?ü Muamelât Müdürlü?ünün 5.7.1939 tarih ve 46402/60 say?l? genelgesi ise aynen ?öyledir :
Manisa'n?n Çe?engir, Gökta?l?, Ni?anc?,Velio?lu, Hüserv A?a Camilerinden muhtelif tarihlerde alt? hal? seccade ile üç kilimin çal?nd??? anla??lm?? ve Vak?flar ?daresindeki camilerde e?yan?n bir k?sm?n?n Teberrûkât Defterinde kay?tl? olmad??? cihetle çal?nan e?yan?n cins, eb'ad ve e?kâli hakk?nda zab?taca yap?lmas? gereken tahkikat? ve takibat? kolayla?t?racak malûmat verilmeyip, ancak Emniyet Dairesince al?nan s?k? tedbirler ve gösterilen faaliyet sayesinde, h?rs?z çald??? e?ya ile birlikte yakalanm??t?r.
Hadisenin, müezzinlerin ezan okumak üzere minareye ç?kt?klar? s?ralarda kap?lar?n aç?k b?rak?lmas?ndan ve kimsenin bulunmamas?ndan vukua geldi?i anla??lm?? ve alâkadaran?n tecziyeleri hususu mahalline bildirilmi?tir.
1.Camilerdeki bilûmum e?yan?n hüsnü muhafazalar? ve aksi halin mucib-i mes'uliyet bulundu?u göz önüne al?narak m?nt?kan?z dahilindeki camilerde mevcut e?ya esasl? surette kay?t ve tesbit edilmemi? ise; cins, eb'ad, e?kâl ve evsaf? sairesi muntazam bir ?ekilde tesbit edilerek Teberrûkât Defterine geçirilip, numaralanmas? ve imzalar? mukabilinde hademeye teslim edilmesi ve halk taraf?ndan sonradan teberru edilen e?yan?n da kendilerine müracaat vukuûnda evvelemirde hademeler taraf?ndan ?daremize malumat verilerek ayn? ?ekilde kay?tlar? yap?ld?ktan sonra camilere serilmesi.
2.Sirkatin namaz vaktinde ve müezzinlerin ezan okumak üzere minareye ç?kt?klar?nda ve camide kimsenin bulunmad??? s?rada vukua geldi?ine nazaran, imamlar?n vaktinde vazifeleri ba??nda bulunmad?klar? anla??lmaktad?r.
Hademelerin s?k? murakabeye tâbî tutularak vazifesi ba??na vaktinde veya hiç gelmeyenler hakk?nda Hademe Nizamnâmesinin 29'uncu maddesi hükümlerinin s?ras?yla tatbik edilmesi,
3.Teberrûkât e?yas?n?n muhafazas?ndan mes'ul olan Hayrat Hademesinin
nakillerinde veya ölüm ve mezuniyeti daimeye sevk suretiyle yerlerine asaleten veya vekâleten di?erlerinin tayini halinde, e?yan?n behemahal yeniden tadat ve kendilerine imzalar? mukabilinde teslim edilmesi gerektir.
Birinci maddenin ehemmiyetle takip ve intac?yle bir an evvel malûmat verilmesi ve 2 ve 3'üncü maddelerde yaz?l? hususlar?n da kat'iyyen ihmal edilmemesi lüzumu ehemmiyetle ve tamimen teblig olunur. 5.7.1939
Di?er tarfatan da tarihî eserlerin ba?ka maksatlarla kullan?lmamas?na ait Ba?bakanl???n 10.4.1936 tarih ve 6 / 1250 say?l? yaz?s? ise ?öyledir :
Eski Sanat eserlerinin her türlü tahripten korunulmas? için gösterilen hassasiyete ve bunun için yap?lan kat'i tebli?ata ra?men evvelce cihet-i askeriyyenin i?gali alt?nda iken tarihî ve mimarî yüksek k?ymeti haiz olmalar?ndan dolay? tahliye ettirilmi? olan Diyarbak?r'daki Hüsreviye ve Behramiye Camilerinin, buna en evvel mani olmas? icap eden Valilerin tensibiyle Ziraat Bankas?'nca bu?day anbar? ittihaz edildi?i anla??lm?? ve derhal bo?alt?lmalar? Vilâyete emir edilmi?tir.
Hangi daireye ait olursa olsun Türk sanat ve medeniyetinin k?ymetli belgeleri olmak itibar?yla memleketin mal? ve muhafazalar? herkesce millî bir vazife telâkki edilmesi lâz?m olan bu gibi eserlere kar?? gösterilecek ihmal ve lakayd?diyi hiç bir sebeb mazur gösteremez
.
Bundan sonra tasnif harici dahi olsa Vak?flar Umum Müdürlü?ünün muvaffakati al?nmad?kca, hiç bir cami, mescit ve vakfa ait di?er binalar?n ve alâkadar en yüksek makam?n muvaffakati munzam olmad?kca, vak?ftan gayri idarelere ait eski eserlerin hiç bir sebeb ve bahane ile i?galine veya hedmine meydan verilmemesini son defa olarak tamimen tebli? ve talep ederim. 10.4.1936
Cumhuriyetimi?zin kurucusu, büyük önder Atatürk'ün ebediyete intikali, Kültür Bakanl???n?n Millî E?itim Bakanl???na dönü?mesi, ?kinci Dünya Sava??n?n ç?kmas?- neticelenmesi, harbe girmememize ra?men ekonomik s?k?nt?lar, ataist felsefenin egemen olmas? münasebetiyle millî kültür meselelerimiz maalesef rafa kald?r?m??, çok partili sistemin devreye girmesiyle birlikte, Demokrat Partinin iktidara gelmesiyle millî kültürde bir canlanma olmu?, camilere kadro verilerek, camiler aç?lm??, halk da bu camilere teberrukat e?yalar?n? doldurmu?tur.
Böylece: hay?rsever bir millet olan ulusumuz, Allah r?zas?n? kazanmak amac?yla, dokudu?u hal?lar?n veya evinde bulundurdu?u hal?lar?n en güzellerini, k?ymetlilerini, üzerinde namaz k?l?nmas? için camilere teberru etmi?ler, camiler bu eserlerle dolup-ta?m??, zamanla birkaç hal? üstüste konmak mecburiyetinde kal?nm??t?r.
??te bu hal?lar?n baz? aç?kgözler taraf?ndan, Allah evi mertebesindeki camilerden çal?nmas?n? önlemek, kültürel miras?m?z? korumak, hal? sanat?n? yeni nesillere aktarmak, motiflerini inceleyerek kültür tarihimizi ayd?nlatmak, motiflerin dejenerasyonunu önlemek, ilim adamlar?m?za yard?mc? olmak üzere, antik de?ere haiz hal?lar, sanat Tarihcilerin verdikleri rapor neticesi üçüncü kez toplanmaya ba?lam??t?r.
Toplanan hal?lar " Teberrukât E?ya Depolar?"'na konulmu?tur. Bu sat?rlar?n yazar?n?n bildi?i ilk depo, ?stanbul-Sirkeci'de bulunan IV. Val?k ?? Hani Bodrum Kat?d?r. Daha sonra iyileri ?stanbul Yeni Cami Hükâr Kasr?'na getirilmi?tir.
Millî kültür de?erlerine ba?l?, Evkâf zihniyetinden Vak?flar ?uûruna tekâmül eden, vak?flar camias?na alt?n bir devir açmay? ba?aran, yap-i?let-devret modelini 1967 y?l?nda fiilen ba?latan rahmet ve minnetle and???m?z Feramuz Berkol'un 1964 y?l?nda Genel Müdür olmas?yla, kültür konular?na h?z verilmi?, bu sat?rlar?n yazar? Fahrî Bas?n Mü?avirli?ini o dönemlerde yapm??, Sümer Hal?'dan Balk?s Balp?nar transfer edilerek ?stanbul-Sultanahmed Camii Hünkâr Kasr?'nda Hal? Müzesi'nin ilk nüvesi at?lm??, Sanat Tarihci Sabih Erken'in de gayretleriyle antik de?ere haiz yeni hal?lar ta?radan da toplanma?a ba?lanm??, 1973 y?l? sonlar?nda Müze'nin bro?ürü dahi bas?lm??, ancak resmî aç?l?? için kadro takviyesi beklenmi?tir.
1974 y?l? Sonbahar?nda iktidar de?i?mi?, müze aç?l??? yap?lmam??, o dönem ?stanbul Ba? Müdürü Rifat Tando?an, eski bo?ürün kapa??n? de?i?tirerek, kendi imzas? ile önsöz basm??sa da yine resmi aç?l?? yap?lmam??, resmî aç?l?? 1979 y?l? Nisan Ay?nda Devlet Bakan? rahmetli Enver Akova'ya nasip olmu?tur. 1982 y?l?nda ise, askerî dönemde, zaman?n Genel Müdürü Em.Gnl.Galip Yi?itgüden, Genel Müdür Yard?mc?s? foto?raf sanatc?s? Em. Gnl. Alâettin Gürtuna ve bu sat?rlar?n yazar? ile Belk?s Balp?nar'?n gayretleriyle Sultanahmed Camii güney bodrumunda bulunan Deve Han? restore edilerek, Kilim ve Düz Dokuma Yayg?lar Müzesi aç?lm??t?r.
Sultanahmed Külliyesi Arastas?n?n restorasyonundan sonra zemin suyu geri teperek Deve Han? bölümüne s?rayet etmi?, a??r? nem sebebiyle 1989 y?l?nda Kilim Müzesi kapat?lmak mecburiyetinde kal?nm??t?r. Fatih Akdeniz Medreseleri restorasyonu tamamland???nda, bu tarihî mekânda geni? bir hal?-kilim müzesi ile konservasyon merkezi kurulmas? dü?ünülmektedir. Konservasyon konusunda Amerikal? bir uzmanla i?birli?i yap?lmak istenmi?se de, bu konuda Alman konservatörlerinin daha ba?ar?l? oldu?u izlenimi Türk-?slam Eserleri Müzesi'nde al?nd???ndan, restorasyon tamamland???nda Alman konservatörlerle i?birli?i yap?lmas? dü?ünülmektedir.
Hal? Müzesi ise faaliyetine devam etmekte olup, halen 102 eser te?hirde bulunmaktad?r.
Hayvan figürlü hal? en eski örneklerimizden biri olup, Divri?i Ulu Camii'nden getirilen XVI. yüzy?l hal?lar?. U?ak Hal?lar?. Saray Hal?lar? en önemli eserlerimizdendir.
Vak?flar Sultanahmed Hal? Müzesi'nin tan?t?lmas?n?, bu yaz?m?z çok uzad???ndan ikinci bir yaz? yapmak niyetinde oldu?umuzdan, fazla teferruata girmek istemiyoruz.
Hal? Müzesi " Vak?flar Museum Istanbul- Carpets Tepp?che " (1988) ile Kilim Müzesi " Vak?flar Museum Istanbul-Flatweaves Flachggewebe " (1982) katologlar?, Almanya'da Uta Hülsey yay?nevi taraf?ndan Belk?s Balp?nar ve Udo H?rsch imzas? ile ingilizce-Almanca olarak yay?nlanm??t?r. Ayr?ca bu kataloglar?n Türkçe resimsiz eki, belli miktarda ayn? ki?iler taraf?ndan bast?r?lmas? Vak?flar Genel Müdürlü?ü taraf?ndan mecbur edilmi? ve 1983 y?l?nda bas?lm??t?r.
10 Aral?k 1987 tarihinde, V. Vak?f Haftas? münasebetiyle: Devlet Bakanl???, Vak?flar Genel Müdürlü?ü, Türkiye Kalk?nma Vakf?, Sümerbank, Türk Hal?c?l?k Vakf? i?birli?i ile, Türk El Hal?c?l???n?n Sorunlar? ve Çözüm Yollar? konulu bir seminer düzenlenerek, bildiriler 5 kurulu?un i?birli?i ile 1988 y?l?nda yay?nlanm??t?r.
Vak?flar Genel Müdürlü?ü'nün bu konu ile alâkas? sona ermi? de?ildir. Cumhuriyetimizin Ba?kenti Ankara'ya bir hal? müzesi kazand?r?lmas?yla ilgili çal??malar devam etmekte olup, uygun bina aranmaktad?r. Önceleri, bugün Be?endik Ma?azas?n?n bulundu?u mekan Diyanet ??leri Ba?kanl???ndan talep edilmi?se de, ma?aza aç?laca??ndan talep olumlu görülmemi?tir.
Halen Ankara Müftülü?ü taraf?ndan kirac? statüsü ile oturulan ve alt?nda Ankara imaretinin bulundu?u bina ( Eski Ankara Hukuk Mektebi binas?-?ller Bankas? Genel Müdürlü?ü yan?nda, Atatürk Bulvar? üzerinde) tahliye ettirilmek istenmi?se de, zaman?n Devlet Bakan? Ekrem Ceyhun'un emir de vermesine ra?men, bina bo?alt?lamam??t?r.
Evkâf Nezareti'nin Ankara'daki ilk Naz?rl?k binas?, eski Anafartalar Polis Karakolu olan Ta?c?o?lu ?? Han?, Hac?bayram Camii ile Augustus Mabedine giden yol üzerinde olmas? dolay?s?yla, turistlerin daha kolay gezebilecekleri dü?ünülmü?, müze binas? olarak iki defa talep edilmesine ra?men bina, maalesef tahliye ettirilememi?tir.
Son üzerinde çal???lan bina, Roma Hamam? yay?nda, Çank?r? Caddesindeki Turist Oteli'ne tahliye davas? aç?lm?? maalesef hakimlerimiz söz konusu otelin müze olamayaca??na karar vermi?lerdir. Anatlar ve Müzeler Genel Müdürlü?ünün izni ve Gazi Ünivesitesinden konunun uzman? bir dekan?n ?ehadetine ra?men !...
Ankara Kalesi'nde bulunan Çengel Han, Ankara Büyük?ehir Belediyesi'nden 7044 Say?l? Kanuna göre 1997 y?l? ortalar?nda devral?nm??sa da, 300 milyar liradan fazla bir restorasyon ödene?ine ihtiyaç duyulaca??ndan, buras?n?n daha ziyada bir kültür evi olarak fonsiyone edilmesinin daha isabetli olaca?? varsay?m? dü?ünülmektedir.
Bütün bu giri?imlerin sonuçlanmamas? neticesi; 24 Nisan 1998 tarihinde aç?lan Türk Vak?f Ara?t?rma Merkezinde 16 Kas?m 1998 tarihinde, Cumhuriywetimizin kurulu?unun 75. y?uldönümü münasebetiyle, devaml? bir Hal?Kilim Sergisi aç?larak Ba?kent Ankara'n?n ve ilim damlar?n?n hizmetine sunulmu?tur.
Ayr?ca Bursa, Murad-? Hüdavendi?âr Medresesinde bir Hal? - Kilim Teberrukat e?yalar? Müzesi aç?lmas? için gerekli çal??malar da ba?lat?lm?? bulunmaktad?r. |